Yestok.pl

Opracowanie powstało w oparciu o wersję programu istniejącą w trakcie jego pisania, Libre Office: 3.6.4, OpenOffice.org: 3.3.0.

W artykule poświęconym między innymi teoretycznym aspektom tworzenia bibliografii (zob. http://yestok.pl/gen/y30.php) omówiłem normę ISO-690 obowiązującą w Polsce. Podałem w nim także wszystkie elementy opisu bibliograficznego związanego z tą normą. Artykuł ów prezentuje także zasady wykorzystywania przypisów bibliograficznych będących w gruncie rzeczy przypisami dolnymi.

Jednym z zarzutów w stosunku do korzystania z tego typu opisów bibliograficznych jest m. in. brak całościowego spojrzenia na cytowaną bibliografię. Dodać też można trudność w śledzeniu literatury wynikającą z umieszczania opisów bibliograficznych w różnych miejscach opracowania oraz zamieszczania ich często przemiennie z innymi przypisami. Pewnym rozwiązaniem tego problemu może być zastosowanie dwóch różnych rodzajów przypisów. Dolnych, dla przypisów – nazwijmy to – normalnych i końcowych — dla opisów bibliograficznych. Ale i w tym przypadku nie rozwiązuje to wszystkich niedogodności. Możliwość dodawania przypisów w dowolnym momencie powstawania dzieła, może zakłócić układ, w którym użyto określeń typu „Tenże” lub „Tamże”. Dodawane przypisy otrzymują bowiem automatycznie nową indeksację i następujące po nich, wcześniej utworzone przypisy „Tenże” („Tamże”) mogą już nie wskazywać na właściwe dzieła.

Nie bez znaczenia jest także kłopotliwy sposób formatowania tego typu opisów, szczególnie gdy niektóre elementy opisu mają być wyróżnione w stosunku do pozostałych.

Problemy te rozwiązuje wbudowana do programu Writer funkcjonalność pozwalająca umieszczać w dokumencie tzw. powołania, czyli odnośniki wskazujące na źródło, a także pozwalająca wygenerować wykaz bibliograficzny powołanych źródeł. Wbudowane rozwiązanie nie jest najlepiej oceniane przez tych, którzy z bibliografii korzystają często. Proponują oni najczęściej inne, zewnętrzne rozwiązania, które integrują się z Writerem. Jednak to wbudowane, już jest i nie wymaga żadnych dodatkowych działań – a dla prostych zastosowań może być wystarczające. Opiera się ono na wykorzystaniu skojarzonej z dokumentem kolekcji źródeł. Konkretne pozycje bibliograficzne takiej kolekcji powstają w dwójnasób. Z jednej strony mogą być tworzone poprzez wprowadzanie informacji o potrzebnych źródłach bezpośrednio do dokumentu, z drugiej, można do kolekcji dodać wybrane opisy bibliograficzne zgromadzone w zewnętrznej bazie danych. Baza taka jest niezależna od programu Writer. Istnieje poza nim, ale zarządzana może być z poziomu programu. Taka baza zawierająca kilkanaście pozycji dostępna jest od razu po zainstalowaniu pakietu (x)Office, zawiera jednak opisy publikacji związanych z pakietem LibreOffice i OpenOffice. Zewnętrzna baza danych może być uzupełniana podczas pracy nad różnymi dokumentami. Autorzy dużo piszący, mogą w ten sposób – niejako mimochodem – utworzyć zestaw źródeł, zawierający wiele pozycji do wykorzystywania w przyszłości. Wybranie pozycji bibliograficznej z bazy danych kopiuje ją do kolekcji źródeł skojarzonych z dokumentem. Kolekcja ta tylko „przyjmuje” dane, więc zapisanych w niej źródeł nie można wyeksportować na zewnątrz. W szczególności, opisy wprowadzone bezpośrednio do dokumentu nie będą mogły być przeniesione do zewnętrznej bazy danych. Dlatego, jeśli autor chciałby wykorzystywać opisy bibliograficzne także w przyszłych pracach, powinien wprowadzać je do zewnętrznej bazy danych. Skojarzona z dokumentem kolekcja zapisywana jest w strukturze dokumentu łącznie z nim samym. Świadomie używam tu pojęcia kolekcja, gdyż skojarzone z dokumentem opisy bibliograficzne nie są obsługiwane mechanizmami baz danych.

W każdym z opisów bibliograficznych specjalną rolę odgrywa informacja opisana jako „Nazwa krótka”. Informacja ta nie jest elementem opisu bibliograficznego w znaczeniu przewidywanym przez normy bibliograficzne. Jest elementem który ma jednoznacznie określać pozycję bibliograficzną w kolekcji lub bazie danych i istnieje tylko na potrzeby kolekcji i/lub bazy danych. Nazwa ta musi wystąpić i musi być informacją unikatową, nie powtarzającą się w żadnym innym opisie bibliograficznym konkretnej kolekcji lub bazy. To właśnie na podstawie nazwy krótkiej określa się źródło opisywane powołaniem.

Przypomnę, że terminem „powołanie” określamy wstawiony do tekstu deskryptor wskazujący konkretne źródło bibliograficzne. Dla obowiązującej w Polsce normy ISO 690 takim deskryptorem może być zapisana w nawiasach liczba, określająca pozycję źródła w liście źródeł, umieszczonej zazwyczaj w oddzielnym miejscu dokumentu. Lista źródeł uporządkowana jest w kolejności pojawiających się powołań. Zatem źródło, na które powołano się najwcześniej ma przypisaną liczbę porządkową 1. Drugą metodą powołań jest zapis określany jako „pierwszy element i data”, który pozwala odnaleźć konkretne źródło w liście źródeł ułożonych alfabetycznie według tego samego kryterium.

Baza danych.

W pakiecie (x)Office, po zainstalowaniu, znajduje się już zaczątek bazy bibliograficznej zawierający kilkanaście pozycji (w wersji LibreOffice 5.1.2 – ponad 60 pozycji a Apache OpenOffice 4.1.2 – prawie 50). Bazę tę można aktualizować, czyli dodawać nowe, modyfikować istniejące lub usuwać zbędne wpisy. Przez wywołanie polecenia „Narzędzia – Bibliograficzna baza danych” spowodujemy otwarcie w nowym oknie dedykowanego programu obsługującego taką bibliograficzną bazę danych i pozwalającego wykonać działania o których mowa. Okno tego programu pokazuje rys. 1.

Organizacja tego programu jest zgodna z ogólnymi zasadami tworzenia programów dla systemów operacyjnych. Jest to program samodzielny, więc nawet po zamknięciu programu Writer będzie nadal aktywny.

Opisy bibliograficzne zapisane są w bazie wierszami. Każdy taki wiersz nazywany jest rekordem bazy danych i składa się z tak zwanych pól, przeznaczonych na przechowywanie informacji jednorodnego typu. Każde pole ma przypisaną indywidualną nazwę, wyróżniającą je spośród innych pól rekordu. Zazwyczaj, choć nie jest to obowiązkowe, nazwy pól oddają charakter (typ, rodzaj) informacji w nich zapisanych. Struktura tak skonstruowanej bazy danych przypomina tabelę, zawierającą w pierwszym wierszu nazwy kolumn. Nazwy pól są zdefiniowane przez autorów koncepcji bazy i wykorzystywane potem w oprogramowaniu tej bazy. Z tego powodu nie mogą być tłumaczone na język w jakim program komunikuje się z użytkownikiem. Na rys. 1. można odnaleźć nazwę pola „Author” i łatwo zinterpretować ją, że dotyczy pola zawierającego nazwisko i imię autora. Pole o nazwie „Howpublish” nie jest jednak już tak proste do interpretowania. Nazwy pól bazy danych wyświetlone są w górnej części prezentowanego ekranu, stanowiąc nagłówki kolumn pokazywanej tam tabeli. Aby ułatwić użytkownikowi wpisywanie informacji do bazy, każdej nazwie przypisano także pewien opis naturalny, a ten może już być tłumaczony na język w jakim program komunikuje się z użytkownikiem. Te opisy wykorzystano w dolnej części okna, umieszczając je obok właściwych pól bazy danych. Pozostaje oczywiście kwestia tłumaczenia. Wspomniana już nazwa pola „Author” została w przypadku spolszczonej wersji Writera przetłumaczona na „Autorzy”. Ale już nazwa pola „Identifier” na „Nazwa krótka” (?) a nie np. na „Identyfikator”.

Pola zdefiniowane w bazie nie zawsze mają odniesienie do stosowanego systemu bibliografii. W tym konkretnym rozwiązaniu nie przewidziano np. pola na typ nośnika, wymagany do cytowania publikacji elektronicznych lub datę dostępu, wymaganą przy cytowaniu dokumentów dostępnych online. W terminologii angielskiej pierwsze z brakujących pól nazywałoby się „Type of medium”, można więc dla tego elementu opisu wykorzystać pole „Howpublish” (Rodzaj publikacji).

Generalnie użytkownik może do pól bazy danych wpisać dowolną informację. Nie jest ona w żaden sposób kontrolowana. Np. jeśli do pola „Year” (Rok) wpisany zostanie jakiś tekst, to baza nie zgłosi żadnej informacji o błędzie. Można zatem niektóre pola przeznaczyć na informacje własne. To użytkownik musi pamiętać jakiego rodzaju informacje gromadzi w konkretnych polach. Twórcy pakietu (x)Office dodali do bazy pięć pól o nazwach od „Custom1” do „Custom5”, czyli pól użytkownika, w których można przechowywać dowolne inne informacje. Pozostaje jeszcze wyjaśnić jak długie teksty można wpisywać. Zdefiniowana w (x)Office baza danych przewiduje, że wszystkie pola przeznaczone są do przechowywania informacji w postaci tekstu. Niektóre pola mogą przechowywać tekst o długości do 254 znaków a inne do 2 147 483 647 znaków.

Wspomniana już norma ISO 690 przewiduje różne typy, czy też rodzaje publikacji i uzależniony od tego sposób prezentowania elementów opisu bibliograficznego. Ponieważ baza danych składa się ze stałej liczby pól, pojawia się potrzeba wskazania jakiego typu publikacji dotyczą zgromadzone w rekordzie dane. Służy do tego pole „Type” (Typ), które zawiera liczbową wartość reprezentującą konkretny rodzaj publikacji. Pole to w obszarze redagowania rekordu, pokazanym na rys.3. reprezentowane jest przez rozwijaną listę wyboru. Niestety pole „Type” nie jest przenoszone do kolekcji opisów bibliograficznych w formie numerycznej, lecz w postaci wartości tekstowych. Ewentualne posortowanie bibliografii wg typu ułoży ją zgodnie z wartościami przypisanymi temu polu w kolekcji a nie w bazie danych.

Tabela poniżej zawiera wszystkie możliwe wartości przypisywane do pola „Type” na podstawie listy wyboru i odpowiadające tym wartościom wpisy umieszczane w polu „Type” w kolekcji..

Nie bardzo rozumiem dlaczego na liście wyboru znajduje się trzykrotnie „Sprawozdanie z obrad” z możliwością przypisania kodu 3, 6 lub 12. Sądziłem, że jest to jakieś niedopatrzenie w warstwie tłumaczenia, ale nie, w wersji angielskiej także trzykrotnie wymienione jest „Conference proceedings” z tak przypisywanymi punktami. Dopiero przyjrzenie się tekstom przypisywanym do pola „Type” w kolekcji, wyjaśnia różnice w tych typach, konferencja, artykuł w sprawozdaniu, sprawozdanie.

Prezentacja zamieszczona poniżej pokazuje jak wykorzystywać program „Bibliograficzna baza danych” do zarządzania zewnętrzną bazą. W prezentacji pokazuję także inny sposób dotarcia do bazy, z pominięciem dedykowanego programu. W tym sposobie dostępne są tylko nazwy pól bazy danych i nie ma możliwość wstawienia kodu typu publikacji na podstawie listy wyboru. Podane w tabeli wartości mogą być wówczas przydatne.

Prezentacja po konwersji. Naprowadź myszkę na ten tekst aby przeczytać uwagę.

Powołania i kolekcja opisów bibliograficznych.

Twórcy Writera przewidzieli dwa sposoby wstawienia powołania. Numeryczny, odpowiadający temu co przewiduje norma ISO 690 i sposób drugi: „nazwa krótka”, czyli umieszczenie jako powołania nazwy krótkiej opisu bibliograficznego. Obie sytuacje - dla tych samych źródeł - przedstawiają poniższe ilustracje.

Na ilustracji 3. widać, że bibliografia ułożona jest nadal w kolejności pojawiania się powołań w tekście dokumentu. Będzie o tym mowa później. Teraz jednak zauważmy, że ten drugi system powołań jest niezgodny z normą ISO. Norma ta przewiduje bowiem powołania, w których występuje autor i rok wydania (bo tak potocznie możemy określić sformułowanie normy „pierwszy element i data”). Taką metodę powołań przewiduje także wiele innych systemów, niektóre z nich umieszczają w powołaniu nawet tytuł dzieła. Aby dopasować się do wymagania normy, i wykorzystać właściwość Writera, powinniśmy nazwę krótką utworzyć z tych właśnie elementów, czyli np. zamiast widocznego na ilustracji kodu „DZ00” jako nazwę krótką wpisać „Drexler, Z. 2010”. Dzięki temu zabiegowi, prezentowana w powołaniach nazwa krótka będzie spełniała wymogi normy. Przypomnę, że norma przewiduje przypadek, w którym ten sam autor wydałby w tym samym roku inne pozycje wydawnicze. W takiej sytuacji, aby uniknąć niejednoznaczności co do konkretnego dzieła, po roku wydania umieścić należy kolejne litery alfabetu. Zatem gdyby przytoczony powyżej autor wydał także inną publikację, na którą będziemy się w opracowaniu powoływali, należałoby pierwszą z nich opisać nazwą krótką np. tak: „Drexler, Z. 2010a” a drugą tak: „Drexler, Z. 2010b”. Tak utworzone nazwy krótkie będą rzeczywiście unikatowe wewnątrz bazy lub kolekcji. Wydaje mi się jednak, choć nie jestem w tej sprawie znawcą, że powołania numeryczne są najczęściej stosowanym sposobem wskazywania źródeł.

Wstawianie powołań realizowane jest przy pomocy mechanizmów obsługi bibliografii, a samo powołanie jest specjalnym polem programu Writer. Powołanie wskazywać może tylko te opisy bibliograficzne, które znajdują się w kolekcji takich opisów powiązanej z tworzonym dokumentem. Dlatego jeśli wskazywanym źródłem będzie rekord z bazy danych bibliograficznych, zostanie on najpierw przekopiowany do wewnętrznej kolekcji bibliograficznej dokumentu i dopiero wtedy powołany. Jeśli piszący chce dodać nowy opis bibliograficzny może dodać go do zewnętrznej bazy danych , była o tym mowa wcześniej, albo bezpośrednio do kolekcji. Opis dodawany bezpośrednio do kolekcji nie będzie dostępny poza dokumentem z którym został związany.

Aby wstawić powołanie wywołać należy polecenia „Wstaw – Indeksy i spisy – Wpis bibliograficzny...”. Otwarte zostanie okienko dialogowe jak na rysunku poniżej.

Przedstawiona ilustracja obrazuje sytuację wyboru źródła z bibliograficznej bazy danych. Wskazywana w rozwijanej liście nazw krótkich pozycja jest dodatkowo prezentowana w oknie dialogowym przez podanie autorów i tytułu. Dla tej opcji wstawiania powołania niedostępny jest przycisk „Nowy”, nie można więc utworzyć nowego opisu bibliograficznego w bibliograficznej bazie danych. Dostępny jest natomiast przycisk „Edycja”, który pozwoli zmodyfikować pola opisu, z wyjątkiem pola przeznaczonego na nazwę krótką. Wprowadzone tą metodą modyfikacje zostaną zastosowane tylko w opisie bibliograficznym umieszczonym w kolekcji i nie odniosą się do zewnętrznej bazy danych. Samo wstawienie powołania nastąpi po użyciu przycisku „Wstaw”.

Kiedy dokument ma już wstawione powołania można w wybranym miejscu tego dokumentu, najczęściej w oddzielnym rozdziale, umieścić wykaz literatury. Takie przykładowe wykazy widać na ilustracjach 2 i 3. Wstawienie wykazu literatury uzyskamy po wywołaniu polecenia „Wstaw – Indeksy i spisy – Indeksy i spisy...” i zdefiniowaniu poniższego okna dialogowego.

Poniżej znajduje się druga prezentacja, wyjaśniająca jak wstawiać powołania, dodawać nowe pozycje do kolekcji i jak wstawiać wykaz literatury.

Prezentacja po konwersji. Naprowadź myszkę na ten tekst aby przeczytać uwagę.

Wyjaśnienia wymaga jeszcze sytuacja gdy chcemy zmienić opis bibliograficzny dotyczący wstawionego już powołania. Wystarczy w pole powołania kliknąć dwukrotnie myszką, a otwarte zostanie okienko dialogowe jak na rys. 6 poniżej

Okno pozwala edytować przywołaną pozycję. Po zakończeniu edycji, aby wprowadzić zmiany do dokumentu należy wybrać przycisk „Modyfikuj”. Wybranie przycisku „Nowy” pozwoli utworzyć nowy opis bibliograficzny a wybór przycisku „Modyfikuj” spowoduje, w tym wypadku ,zastąpienie klikniętego powołania, właśnie tym nowym.

Zarządzanie spisem literatury.

Bibliografia jest wstawiana do dokumentu jako jego oddzielna sekcja. Sekcji tej nie można samodzielnie zmieniać. Chyba, że przed jej wstawieniem wyłączona zostanie opcja „Chroniony przed ręcznymi zmianami” widoczna na rys. 5. powyżej. Wówczas treść takiego spisu można traktować tak jak pozostałą część dokumentu i dowolnie ją poprawiać.

Standardowy, zdefiniowany w instalacyjnej wersji Writera spis zawiera tylko kilka elementów opisu bibliograficznego. Widać to na przytoczonych powyżej ilustracjach, a także w ostatniej prezentacji. Te pola to Nazwa krótka (przy powołaniach numerycznych reprezentowana przez liczbę), Autor, Tytuł i rok wydania. Te pola opisu pojawiają się dla każdego typu opisu bibliograficznego z jednym wyjątkiem, jeśli typem dokumentu jest „Dokument WWW” pojawia się dodatkowo pole URL przeznaczone na podanie warunków dostępu (najczęściej jest to protokół HTTP z adresem strony www). Norma wymaga jednak, aby w zależności od typu publikacji, podać dla tego typu elementy przynajmniej obowiązkowe. Można też chcieć zróżnicować formatowanie poszczególnych elementów opisu bibliograficznego jak np. pogrubienie nazwisk autorów, pochylenie tytułów lub podobnie.

Prezentując ilustracje 2 i 3 wspomniałem też o późniejszym wyjaśnieniu braku ułożenia literatury wg alfabetycznej kolejności.

Za dopasowanie wyglądu spisu bibliograficznego do własnych potrzeb odpowiadają druga i następne zakładki okienka dialogowego pokazanego na rys. 5. W naszym przypadku kluczową jest zakładka „Wpisy”.

To okienko dialogowe pozwala określić jakie elementy opisu bibliograficznego, uzależnione od jego typu, mają znajdować się w utworzonej bibliografii. Po lewej stronie tego okienka znajduje się wykaz wszystkich przewidzianych typów publikacji. Zaznaczenie jednego z nich, pozwala - wykorzystując prawą stronę okienka - ustalić sposób jego prezentowania w bibliografii. Szerzej pokażę to w trzeciej i ostatniej już prezentacji.

W dolnej części okienka tej zakładki znajduje się sekcja opisana jako „Sortuj wg”, w której zaznaczona jest opcja „Pozycja w dokumencie”. To dlatego, w przykładzie na rys. 3., pozycje nie były ułożone alfabetycznie wg autorów lecz zgodnie z kolejnością ich pojawiania się w tekście. Wybór opcji „Zawartość” pozwoli określić do trzech kluczy sortowania, a dla każdego z nich określenia porządku sortowania. Dzięki temu można np. ułożyć bibliografię wg nazwisk autorów narastająco (pierwszy klucz) i wg roku wydania malejąco (drugi klucz). Tym, którzy procedurami sortowania się nie interesowali wyjaśnię, że pierwszy klucz decyduje o głównym porządku listy (w tym wypadku będą to autorzy od A do Ż). Drugi klucz wpływa na porządek sortowania dopiero gdy pierwszy klucz w wykazie jest taki sam dla kilku wpisów, a więc np. kilkukrotnie wystąpi zapis np. Mickiewicz, A. (wykaz dzieł Mickiewicza ułożony będzie od wydania najpóźniejszego do najwcześniejszego). Nazwy kluczy pojawiające się w rozwijanych listach to nazwy opisowe pól kolekcji. Sortowanie bibliografii zmienia oczywiście sposób prezentowania powołania publikacji w tekście. Jeśli zastosowano numeryczną prezentację powołań, to numery dotychczas prezentowane w powołaniach zostaną zmienione tak aby pasowały do posortowanej listy. W tym przypadku pierwsze powołanie w tekście będzie mieć przypisany numer wynikający z pozycji tej publikacji w posortowanym wykazie bibliograficznym.

Prezentacja po konwersji. Naprowadź myszkę na ten tekst aby przeczytać uwagę.

Niestety nie wszystko jest jednak dobrze pomyślane. Najpoważniejszą wadą jest niemożność zapamiętania ustawionej struktury opisów bibliograficznych jako domyślnie obowiązującej. Pracowicie zreorganizowana struktura obowiązuje bowiem tylko w tym jednym dokumencie. Co gorsza, jeśli usuniemy bibliografię, by wstawić ją w innym miejscu – utracimy wszystkie dotychczasowe ustawienia, i przywrócona zostanie standardowa struktura tego spisu. Jest to bardzo poważna wada. Rozwiązaniem, a właściwie załataniem tego problemu, jest utworzenie szablonu, który będzie zawierał wstawioną bibliografię, np. na drugiej stronie dokumentu albo zwykłego dokumentu z wstawioną wyłącznie bibliografią. Bibliografię można bowiem wstawić nie mając jeszcze żadnego opisu w kolekcji. Do dokumentu wstawiona zostanie sekcja zawierająca wyłącznie tytuł bibliografii. To jednak wystarczy aby zdefiniować struktury opisów bibliograficznych i w przyszłości zażądać aktualizacji bibliografii. Dopóki tej sekcji nie usuniemy, dopóty bibliografia prezentowana będzie wg naszego zamysłu. Można w ten sposób utworzyć szablony lub pliki o nazwach ISO, APA, Harvard itd., zawierające struktury bibliografii dla tych właśnie stylów. W przypadku utworzenia plików ze zdefiniowaną strukturą bibliografii, wystarczy do tego dokumentu, przed tę nie zawierającą żadnej treści bibliografię ,skopiować treść dokumentu, który zawiera już powołania i zażądać aktualizacji bibliografii. Można też przeciwnie, do dokumentu który już zawiera wstawione powołania, skopiować sekcję bibliografii z tego własnego dokumentu, po czym zaktualizować bibliografię. W ten sposób możemy tę samą strukturę bibliografii wykorzystywać w różnych dokumentach.

Kolejnym elementem o jakim powinniśmy pamiętać, to to że do opisu bibliograficznego wstawiana jest zawartość pola umieszczonego w strukturze. Jeśli więc np. jako numery stron wpiszemy do pola „Strony” ciąg „52-58” to w opisie na odpowiedniej pozycji pojawi się wyłącznie ten właśnie ciąg, co może wprowadzać niejasności. Dlatego czasem warto wpisać w takie pole ciąg „str. 52-58”, co będzie w konsekwencji lepiej zrozumiałe.

Pola zamieszczane w opisie bibliograficznym można na poziomie struktury poprzedzać i kończyć wymaganymi tekstami. Wykorzystałem to w przedstawionej powyżej prezentacji, opisując publikację typu artykuł i wstawiając przed pole „Czasopismo” tekst „[w:]”. Zauważmy, że publikacje typu „Dokument WWW” muszą jako rodzaj nośnika mieć podany wpis „online” i muszą mieć podaną datę dostępu. Mogłem więc po tytule publikacji nie umieszczać pola „Rodzaj publikacji” lecz w przestrzeni przewidzianej na tekst wpisać ciąg „[online], ”, a pojawiałby się on przy każdym opisie tego rodzaju. Podobnie mógłbym przed polem „Miesiąc”, które wykorzystałem na datę dostępu wpisać ciąg „[Data dostępu” , zaś po tym polu wpisać „],”.

Takich rozmaitych problemów jest wiele i zazwyczaj użytkownicy dochodzą do ich rozwiązania we własnym zakresie.

Baza danych, a co za tym idzie kolekcja, nie zawierają wszystkich pól, które są potrzebne do skonstruowania pełnego opisu bibliograficznego. Zmusza to nas do wykorzystywania innych, nie używanych pól, do przechowywania informacji no i oczywiście pamiętania w jakich polach przechowujemy te informacje. To z kolei utrudnia wymianę baz danych między użytkownikami. W tym artykule o tym nie pisałem, ale w ogólności jest możliwa wymiana lub łączenie baz danych.