Yestok.pl

Bibliografia to oddzielny dział nauki zajmujący się teoretycznym i praktycznym badaniem oraz opisywaniem dokumentów pisanych. Jednak w aspekcie prac dyplomowych, licencjackich, magisterskich czy doktorskich a także innych prac naukowych, kojarzona jest ze spisem (wykazem) literatury wykorzystanej lub cytowanej w pracy. Tego rodzaju bibliografia stanowiąca część napisanego opracowania nazywana jest bibliografią przypublikacyjną albo załącznikową.

Za Wikipedią „…Bibliografia przypublikacyjna (załącznikowa) stanowi pożądany lub obowiązkowy element utworów piśmienniczych mających charakter informacyjny i/lub naukowy, a więc takich, które mają umożliwić weryfikację zawartych w nich treści. Do takich utworów należą m.in. książki naukowe, popularnonaukowe, zawodowe, rozprawy i artykuły naukowe, sprawozdania z prac badawczych. Autorzy takich publikacji najczęściej tworzą ich treść nie tylko na podstawie osobistych przemyśleń oraz badań, ale też zestawiają je z danych uzyskanych z innych źródeł lub z takich źródeł korzystają albo też cytują niezbędne fragmenty in extenso. Jednocześnie w takim przypadku autor ma obowiązek dokładnego wskazania wykorzystanego źródła. Jest to wykonywane przez utworzenie określonego zestawu informacji zwanego opisem bibliograficznym, a zamieszczanego w publikacji na różne sposoby – przez wplecenie w tekst główny, lub wystąpienie w przypisach do poszczególnych fragmentów tego tekstu (tworząc przypis bibliograficzny), w podpisach pod ilustracjami, a także w przypisach tablicowych lub w tytułach tablic, wreszcie w postaci odrębnego wykazu tych opisów umieszczanego w końcu publikacji. Ta ostatnia postać – rozwiązanie zalecane i najczęściej stosowane – stanowi bibliografię lub literaturę przedmiotu i jest tytułowana Bibliografią, Piśmiennictwem, Wykazem literatury, Literaturą lub podobnie.”

Rozwój elektronicznych sposobów dystrybucji informacji i komunikowania się spowodował, że obok tradycyjnej formy publikowania, najczęściej kojarzonej z postacią papierową, pojawiły się sposoby i formy elektroniczne. Dokumentami elektronicznymi są więc takie dokumenty, do których dostęp możliwy jest przy pomocy technik komputerowych. Obowiązek podawania opisu bibliograficznego wykorzystanej publikacji dotyczy zarówno jej wersji tradycyjnej jak i elektronicznej.

Informacje o przywoływanych publikacjach, nazywanych także źródłami, muszą jednoznacznie te źródła identyfikować, dlatego zasady opisu źródła zostały znormalizowane. Takich zasad, nazywanych też stylami, powstało wiele. Mogą zależeć od kraju, w którym powstały albo od instytucji która je zdefiniowała. Np. styl o nazwie APA opracowany został przez American Psychological Association. Bibliografia zgodna z tym stylem musi być elementem opracowań przeznaczonych do publikacji w ramach tego stowarzyszenia. W obszarze nauk ścisłych i humanistycznych opracowano i wykorzystuje się styl MLA (Modern Language Association) występujący w kilku edycjach. Styl ten został powszechnie przyjęty przez szkoły, wydziały akademickie i wykładowców w wielu krajach, m.in. w USA, Kanadzie, Brazylii, na Tajwanie. Wytyczne tego stylu są wykorzystywane przez ponad 1000 naukowych i literackich czasopism i biuletynów. Innymi stylami, których nazwy już tylko wymienię, są np. Chicago, Harvard, Turabian, ISO 690 czy GOST.

Z punktu widzenia autora piszącego pracę, styl zastosowany do bibliografii odzwierciedla się w zawartości i formie opisu bibliograficznego. Poniżej, dla przykładu, przedstawiam opis tego samego źródła przedstawiony wg różnych stylów. Tradycyjnie napisałbym, że omawiana publikacja to podręcznik Wiktora Oktaby i Edwarda Niedoksa pt. „Matematyka i podstawy statystyki matematycznej”. Został wydany w 1974 roku w Warszawie przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Opis bibliograficzny tej książki wg różnych stylów wygląda następująco:

Styl APA wyd. szóste:

Oktaba, W., & Niedokos, E. (1974). Matematyka i podstawy statystyki matematycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Styl MLA wyd. siódme:

Oktaba, Wiktor i Niedokos, Edward. Matematyka i podstawy statystyki matematycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.

Styl Harvard:

Oktaba, W. & Niedokos, E., 1974. Matematyka i podstawy statystyki matematycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Styl GOST:

Matematyka i podstawy statystyki matematycznej [Książka] / aut. Oktaba Wiktor i Niedokos Edward. - Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.

Styl ISO 690:

Oktaba, Wiktor i Niedokos, Edward. Matematyka i podstawy statystyki matematycznej. Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.

Jak widać, w zależności od przyjętego stylu, w różny sposób prezentowane są te same informacje o – w tym wypadku – książce.

Niniejsze opracowanie poświęcone jest stylowi ISO 690. Styl ten, opracowany przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną ISO (International Organization for Standardization), stanowi standard tworzenia cytowań i bibliografii załącznikowej obejmując wszelkiego rodzaju drukowane i niedrukowane formy publikacji z wyjątkiem rękopisów. Standard ten przyjęty został także w Polsce. Obowiązująca w tym aspekcie, wcześniejsza norma PN-N-01222-07:1979 zatytułowana „Kompozycja wydawnicza książki – Bibliografia załącznikowa”, została zastąpiona przez dwie normy ustanowione przez Polski Komitet Normalizacji. PN-ISO 690:2002 „Dokumentacja – Przypisy bibliograficzne – Zawartość, forma i struktura”, oraz drugą normę, uwzględniającą elektroniczny sposób zapisu informacji, dostęp do niej i komunikację – PN-ISO 690-2:1999 „Przypisy bibliograficzne - Dokumenty elektroniczne i ich części” uzupełniając w ten sposób możliwość opisania publikacji zapisanych na takich nośnikach jak np. płyty CD lub dostępnych bezpośrednio na ekranie monitora i prezentujących na bieżąco informacje zawarte w programach, bazach danych czy zasobach innych komputerów.

Polskie Normy opisują wymagania dotyczące kompletnego opisu bibliograficznego, podając wszystkie elementy takiego opisu oraz kolejność ich występowania. Nie wszystkie jednak wymienione w normie elementy są w opisie obowiązkowe. Zatem opis bibliograficzny może mieć postać krótką, ograniczającą się tylko do elementów obowiązkowych lub rozszerzoną, złożoną z elementów obowiązkowych i niektórych – a w pełnej postaci, wszystkich – fakultatywnych. Norma nie precyzuje też formy edycji opisu, nakłada jednak obowiązek stosowania jednolitego sposobu prezentacji w całej publikacji. Norma powiada, że każdy element opisu należy wyraźnie oddzielić od elementów następnych, stosując np. odpowiednią interpunkcję (znaki: kropki, przecinka, odstępu itp.). Dopuszcza także stosowanie zróżnicowanego kroju czcionki lub stosowanie podkreśleń w celu rozróżniania elementów lub ich wyróżniania w strukturze opisu. Widać to np. w opisie wcześniej przytoczonej książki Oktaby i Niedoksa . Zastosowany wg normy ISO 690 opis wykorzystuje: pogrubioną czcionkę dla podania autorów, przy czym imiona oddzielone są od nazwiska przecinkiem a lista autorów zakończona kropką. Tytuł publikacji podano kursywą i zakończono kropką. Po nazwie miejsca wydania występuje dwukropek i nazwa wydawnictwa a po kolejnym przecinku rok wydania zakończony kropką. Przedstawiony powyżej opis jest tylko przykładem. Użytkownik może zmienić sposób prezentacji źródła, dobierając inny sposób wyróżniania i rozdzielania informacji kluczowych. Wiedząc więc o pewnej swobodzie budowy opisu bibliograficznego należy zorientować się jak konkretnie należy go budować aby, zachowując zasady normy, był zgodny z wymaganiami odbiorcy opracowania.

Spośród innych zasad ogólnych dotyczących normy, wspomnę o możliwości transliteracji wszelkich danych pochodzących ze źródeł napisanych w innym, niż łaciński, alfabecie. Forma taka może zastępować pismo oryginalne albo uzupełniać je poprzez umieszczenie jej w nawiasach kwadratowych. Np. tytuł może być podany w takiej formie: Spravochnik po vysshyeĭ matematike, lub takiej: Cправочник по высшей математике [Spravochnik po vysshyeĭ matematike].

Pisownia wielkich liter powinna odpowiadać praktyce przyjętej w języku lub piśmie, w którym podaje się informację.

Dopuszcza się podawanie dodatkowych danych w elemencie opisu w celu sprostowania oczywistych błędów, przetłumaczenia lub transliterowania informacji, zapewnienia dokładniejszej identyfikacji osób i ciał zbiorowych poprzez rozwinięcie inicjałów lub skrótów. Wszystkie dane tego typu, z wyjątkiem danych podawanych w uwagach, podaje się z reguły w nawiasach kwadratowych bezpośrednio po elemencie, którego dotyczą. Np. PIW [Państwowy Instytut Wydawniczy].

Redukowanie do inicjałów imion autorów, redaktorów itp. jest dopuszczalne, pod warunkiem, że nie utrudni to identyfikacji osoby. Np. zapis Bach E. może oznaczać zarówno Edwarda, angielskiego lekarza (1886-1936), Ernsta; niemieckiego dramaturga (1876-1929) lub polityka (1902-1965), albo Elvirę; niemiecką malarkę (ur. 1951). Jeśli jednak źródło podaje tylko inicjał, można, wykorzystując wspomnianą już powyżej zasadę podawania dodatkowych informacji, wskazać konkretnego autora np. tak: Bach E[lvira].

Nie ma obowiązku sygnalizowania sytuacji, w której któryś z elementów opisu jest pomijany.

Mimo istniejącej polskiej normy tworzenia bibliografii zdarza się, że odbiorca opracowania (wydawca, promotor pracy, redakcja) żąda wykonania bibliografii zgodnie ze stylem przez siebie preferowanym, dlatego przed podjęciem współpracy np. z wydawnictwem, warto dowiedzieć się jakich standardów musimy się trzymać.

W zakresie publikacji drukowanych Polska Norma określa opisy bibliograficzne dla pięciu kategorii.

• Wydawnictwa zwartego,
• Wydawnictwa ciągłego,
• Rozdziału lub fragmentu w wydawnictwie zwartym,
• Artykułu w wydawnictwie ciągłym i
• Dokumentu patentowego.

W zakresie publikacji elektronicznych wyróżniono takich kategorii siedem:

• Elektroniczne wydawnictwo zwarte, bazę danych i program komputerowy
• Fragmenty elektronicznych wydawnictw zwartych, baz danych lub programów komputerowych
• Artykuły w elektronicznych wydawnictwach zwartych, bazach danych lub programach komputerowych
• Elektroniczne wydawnictwa ciągłe
• Artykuły w elektronicznych wydawnictwach ciągłych
• Biuletyny elektroniczne, listy dyskusyjne i komunikaty elektroniczne jako całość elektronicznego systemu komunikowania się
• Komunikaty elektroniczne

Do wszystkich tych kategorii odnoszą się takie same zasady ogólne. Różnice wynikają ze specyficznych cech tych publikacji. Jedną z takich cech jest rodzaj dokumentu.

• Wydawnictwa zwarte to takie, w których publikacja wydana jest w całości, czyli książka, album, także wówczas gdy wydana jest, bądź przewidziana do skompletowania, w określonej liczbie oddzielnych części (np. słowniki, encyklopedie). W wersji elektronicznej takim wydawnictwem jest CD-ROM, książka elektroniczna, baza danych lub program komputerowy. Publikacjom zwartym nadawany jest numer znormalizowany, określany akronimem ISBN (International Standard Book Number). W Polsce numer ten, najpierw w postaci 10-cyfrowej, zaczęto nadawać od roku 1974 choć polska norma w tym zakresie zaczęła obowiązywać dopiero w roku 1982. Od 1 stycznia 2007 roku numer ten jest 13-cyfrowy.
• Wydawnictwa ciągłe – to publikacje, które nie mają określonego terminu zakończenia ich wydawania, ukazują się w kolejnych częściach i z reguły mają oznaczenie numeryczne lub chronologiczne. Wydawnictwa takie nie muszą mieć określonej częstotliwości wydawania. Do publikacji tego typu należą: czasopisma, gazety, periodyki (ukazujące się pod wspólnym tytułem, w określonych odstępach czasowych z kolejną numeracją), serie komunikatów i sprawozdań instytucji (np. komunikaty spółek giełdowych), serie materiałów konferencyjnych oraz serie wydawnictw zwartych (czyli publikacje zindywidualizowane, o własnych tytułach, zazwyczaj wydawane nieregularnie, o wspólnej szacie graficznej, formacie, znaku graficznym serii itp., czasami także numerowane). Wydawnictwom ciągłym nadawany jest numer znormalizowany, który jest jednak inaczej skonstruowany. Numer ten identyfikowany jest akronimem ISSN (International Standard Serial Number) i jest 8-cyfrowy.
• Artykułem jest niezależna jednostka stanowiąca cześć publikacji opatrzona własnym tytułem i posiadająca własnego autora lub autorów.
• Fragmentem publikacji jest taka jej część, którą można jednoznacznie zlokalizować w obrębie jej całości.
• Dokument patentowy jest publikacją sformalizowaną pod względem swej struktury i poza opisem wynalazku prezentującą prawa własności do niego.
• Biuletyny elektroniczne i listy dyskusyjne to system przekazywania wiadomości poprzez sieć komputerową subskrybentom tych informacji. W przypadku biuletynów jest to jeden autor rozsyłający informacje do wszystkich zarejestrowanych odbiorców w sieci, w przypadku list dyskusyjnych każdy uczestnik takiej sieci może być autorem informacji dostępnej wszystkim innym uczestnikom tej struktury.
• Komunikaty elektroniczne są informacjami przekazywanymi personalnie od autora do wybranego jednego lub wielu odbiorców.

Poniżej wraz z każdą kategorią podaję wszystkie zdefiniowane elementy opisu bibliograficznego, dokładnie tak, jak je określa norma. Poszczególne elementy rozdzieliłem wyraźnym wyróżnikiem. Kapitalikami zaś wypisałem nazwy elementów, które – według normy – są w opisie obowiązkowe. Nazwy tych elementów w zasadzie określają swoją rolę w opisie. Niektóre z nazw określają ogólniejszą kategorię informacji. Dlatego też wyjaśniam, że przez Odpowiedzialność główną lub Odpowiedzialność należy rozumieć autora lub autorów publikacji albo organ odpowiadający za intelektualną i merytoryczną zawartość publikacji. Odpowiedzialność drugorzędna określa zazwyczaj osoby które mają dodatkowy wpływ na postać publikacji a więc np. tłumacz, redaktor, ilustrator lub temu podobny. Elementy opisu bibliograficznego wydawnictwa elektronicznego oznaczone gwiazdką, są obowiązkowe tylko dla tych dokumentów, do których dostęp nastąpił na drodze bezpośredniego połączenia do innego zdalnego komputera (online), dla pozostałych typów nośnika – są fakultatywne. Po każdej zdefiniowanej normie podaję przykład opisu. Opisy bibliograficzne wpisuje się do tekstu bezpośrednio od lewego marginesu z zachowaniem wyrównania do lewej strony.

Norma dopowiada ponadto, że obowiązkowe są tylko te elementy, które odnoszą się do cytowanego dokumentu, a informacja jest łatwo dostępna z samego dokumentu lub towarzyszącej mu dokumentacji. Norma zaleca też uwzględnianie w przypisie elementów nieobowiązkowych, jeśli informacje te są łatwo dostępne. Ta formuła oznacza więc, że w opisie bibliograficznym można opuścić nawet element obowiązkowy, jeśli tej informacji nie można łatwo ustalić. Ta sytuacja najczęściej dotyczyć będzie publikacji elektronicznych. W podanych przeze mnie przykładach nie wszystkie elementy obligatoryjne wystąpiły, gdyż nie wszystkie dane dały się ustalić.

W poniższej części artykułu naprowadzenie wskaźnika myszki na elementy opisu podane w przykładach spowoduje podświetlenie tego elementu opisu oraz wyświetlenie dodatkowych informacji.

Wydawnictwo zwarte.

Wersja papierowa.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA ♦ TYTUŁ ♦ Odpowiedzialność drugorzędna ♦ WYDANIE ♦ Miejsce wydania ♦ Wydawca ♦ ROK ♦ Objętość ♦ Seria ♦ Uwagi ♦ NUMER ZNORMALIZOWANY ISBN ♦

Poniżej pod zilustrowaną publikacją znajduje się jej pełny opis bibliograficzny.

Drexler Z. Odpowiedzialność główna.
Obowiązkowy.
W tym przypadku jest nim autor. Imię zostało skrócone do inicjału a element podany został w inwersji, czyli najpierw nazwisko a potem imię, aby w przypadku zestawienia alfabetycznego bibliografii opis znalazł się na właściwej pozycji. Znaki i sygnały drogowe. Tytuł.
Obowiązkowy. Red. Dominik Pojedyński, Piotr Wagner. Odpowiedzialność drugorzędna.
Fakultatywny.
Można tu podać nazwiska redaktorów, tłumaczy, autorów zdjęć i ilustracji... Wyd. 1. Wydanie.
Obowiązkowy.
Element jest obowiązkowy dla wydań innych niż pierwsze. Może być podany dla wydania pierwszego, gdy taka informacja jest zamieszczona w publikacji. Może też zostać uzupełniony o dopiski w rodzaju zm. (zmienione) uzup. (uzupełnione) poszerz. (poszerzone). Warszawa. Miejsce wydania.
Fakultatywny.
Miejsce wydania podawane jest w formie podanej w publikacji. Grupa IMAGE. Wydawnictwo.
Fakultatywny.
Nazwa wydawnictwa. Może zostać podana w postaci akronimu, jeśli jest on powszechnie znany. 2010. Rok.
Obowiązkowy.
Rok wydania publikacji. 240 s. Objętość.
Fakultatywny.
Objętość publikacji. Dla publikacji jednotomowych - liczba stron, dla publikacji wielotomowych - liczba tomów. Twój kodeks drogowy. Seria.
Fakultatywny.
Tytuł serii wydawniczej, jeśli publikacja ukazuje się w ramach serii. Opracowano wg stanu prawnego na dzień 1 stycznia 2010. Uwagi.
Fakultatywny.
Dodatkowe informacje na temat publikacji. ISBN 978-83-61623-01-4.Numer znormalizowany ISBN.
Obowiązkowy.
Numer może zostać pominięty jeśli publikacja takiego numeru nie posiada.

Opis bibliograficzny tej samej publikacji ograniczony wyłącznie do elementów obligatoryjnych:

Drexler Z. Znaki i sygnały drogowe. Wyd. 1. 2010. ISBN 978-83-61623-01-4.

Wersja elektroniczna.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA ♦ TYTUŁ ♦TYP NOŚNIKA ♦ Odpowiedzialność drugorzędna ♦ WYDANIE ♦ MIEJSCE WYDANIA ♦ WYDAWCA ♦ DATA WYDANIA ♦ DATA AKTUALIZACJI/NOWELIZACJI ♦ DATA DOSTĘPU* ♦ Seria ♦ Uwagi ♦WARUNKI DOSTĘPU* ♦ NUMER ZNORMALIZOWANY ISBN ♦

Przykład wydawnictwa elektronicznego oraz jego opis prezentuję poniżej.

Explore Australia.Tytuł
Obowiązkowy
Jest w tym wypadku pierwszym elementem opisu gdyż publikacja nie ma autora. [CD-ROM] Typ nośnika
Obowiązkowy
Publikacja wydana na płycie CD-ROM. Version 2.0. Wydanie
Obowiązkowy
Rolę wydania pełni w tym przypadku wersja opracowania. Ringwood (Aus). Miejsce wydania
Obowiązkowy
Po miejscu wydania umieszczono skrót kraju (AUS), precyzujący to miejsce. Explore Australia Network. Wydawca
Obowiązkowy
W nazwie wydawcy opuszczono skróty Pty. i Ltd. 1998. Rok wydania
Obowiązkowy Wymagania systemowe: System operacyjny Windows 95, procesor Pentium 90 (lub nowszy), pamięć RAM 16 MB, wolna przestrzeń na dysku twardym 5MB, napęd CD-ROM o szybkości 4x, monitor kolorowy o rozdzielczości min. 800x600 i 16 bitowej głębi kolorów, karta dźwiękowa zgodna z systemem Windows. Uwagi
Fakultatywny
W uwagach podano minimalne wymagania komputera pozwalajace na uruchomienie oprogramowania. ISBN 0-670-88281-X.Numer znormalizowany
Obowiązkowy
Ponieważ jest to wydawnictwo zwarte, numerem tym jest ISBN (w tym wypadku, jeszcze 10-cio cyfrowy).

Artykuł w wydawnictwie zwartym.

Wersja papierowa.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA DLA ARTYKUŁU♦ TYTUŁ ARTYKUŁU ♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA DLA DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦ TYTUŁ DOKUMENTU MACIERZYSTEGO♦ WYDANIE ♦ Miejsce wydania ♦ Wydawca ♦ ROK ♦ LOKALIZACJA W OBRĘBIE DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦

Kielczyk, Marta. Odpowiedialność główna dla artykułu.
Obowiązkowy.
Autor. Barbara Radziwiłłówna. Tytuł artykułu.
Obowiązkowy. EUK-SP [Europejska Unia Kobiet – Sekcja Polska] Odpowiedzialność główna.
Obowiązkowy.
W tym wypadku jest to ciało zbiorowe. Jego skrót został wyjaśniony w uwadze do tego elementu. Kobiety niezapomniane. Tytuł dokumentu macierzystego.
Obowiązkowy.
Wyd. 1. Wydanie.
Obowiązkowy.
Mimo, że jest to wydanie pierwsze, zostało podane, bowiem wydawca także je podał. Warszawa Miejsce wydania.
Fakultatywny. Muza. Wydawca.
Fakultatywny.
W nazwie wydawcy pominięto dopisek S.A. 2010 Rok
Obowiązkowy. s. 195-199Lokalizacja w obrębie dokumentu macierzystego.
Obowiązkowy.
Podane zostały strony, na których znajduje się artykuł.

Wersja elektroniczna.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA DLA ARTYKUŁU♦ TYTUŁ ARTYKUŁU ♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA DLA DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦ TYTUŁ DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦ NOŚNIK ♦ WYDANIE ♦ MIEJSCE WYDANIA ♦ WYDAWCA ♦ DATA WYDANIA ♦ DATA AKTUALIZACJI ♦ DATA DOSTĘPU* ♦ LOKALIZACJA W OBRĘBIE DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦ Uwagi ♦ WARUNKI DOSTĘPU* ♦NUMER ZNORMALIZOWANY ♦

MCCONNELL, WH. Odpowiedialność główna dla artykułu.
Obowiązkowy.
Autor. Constitutional History. Tytuł artykułu.
Obowiązkowy.[W:] The Canadian Encyclopedia Tytuł dokumentu macierzystego.
Obowiązkowy.
Publikacje w rodzaju encyklopedii nie mają zazwyczaj konkretnej odpowiedzialności głównej, dlatego tutaj od razu występuje tytuł. [CD-ROM]. Nośnik.
Obowiązkowy. Macintosh version 1.1. Wydanie.
Obowiązkowy.
W tym przypadku podano numer wersji wydania dla komputera Macintosh. Toronto: Miejsce wydania.
Obowiązkowy. McClelland & Stewart, Wydawca.
Obowiązkowy. 1993. Data wydania
Obowiązkowy
Data wydania została ograniczona do podania samego roku. ISBN 0-7710-1932-7.Numer znormalizowany.
Obowiązkowy.

Fragment wydawnictwa zwartego.

Wersja papierowa.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA ♦ TYTUŁ DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦ WYDANIE ♦ NUMERACJA CZĘŚCI ♦ Odpowiedzialność drugorzędna ♦ Miejsce wydania ♦ Wydawca ♦ ROK ♦ LOKALIZACJA W OBRĘBIE DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦

Młynarczyk, Joanna (Red.) Odpowiedzialność główna.
Obowiązkowy
Zamiast autora podano nazwisko redaktora odpowiedzialnego za publikację. W takiej sytuacji dodaje się dopisek (Red.). Jedno smaczne danie Tytuł dokumentu macierzystego
Obowiązkowy
Jest to główny tytuł publikacji. 400 przepisów z całego świata Tytuł dokumentu macierzystego
Fakultatywny
Jeśli dokument zawiera podtytuł może on zostać także podany. Wyd. 1. polskie Wydanie
Obowiązkowy
Wydawca podał numer wydania informując jednocześnie, że jest to wydanie polskie. Warszawa Miejsce wydania.
Fakultatywny. Przegląd Reader’s Digest Wydawca.
Fakultatywny. 1998 Rok.
Obowiązkowy. Dania z kuchenki mikrofalowej. Sekrety gotowania w…, s.258-259Lokalizacja w obrębie dokumentu macierzystego.
Obowiązkowy.
Tytuł powoływanego fragmentu został skrócony ale uzupełniony o numery stron.

Wersja elektroniczna.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA ♦ TYTUŁ DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦ TYP NOŚNIKA ♦ Odpowiedzialność drugorzędna ♦ WYDANIE ♦MIEJSCE WYDANIA ♦ WYDAWCA ♦ DATA WYDANIA ♦ DATA AKTUALIZACJI/NOWELIZACJI ♦ DATA DOSTĘPU*♦ Oznaczenie rozdziału lub równorzędne oznaczenie fragmentu ♦ TYTUŁ FRAGMENTU ♦ Numeracja w obrębie dokumentu macierzystego ♦ LOKALIZACJA W OBRĘBIE DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦ Uwagi ♦ WARUNKI DOSTĘPU* ♦ NUMER ZNORMALIZOWANY ♦

Stendhal. Odpowiedzialność główna.
Obowiązkowy.
Tutaj podany jest autor. Czerwone i czarne. Tytuł dokumentu macierzystego.
Obowiązkowy. [online]. Typ nośnika.
Obowiązkowy. tłum. T. Boy-Żeleński. Odpowiedzialność drugorzędna.
Fakultatywny.
Podano tu nazwisko tłumacza. Wolnelektury.pl Wydawca.
Obowiązkowy.
Wydawcą jest serwis wolnelektury.pl. [dostęp: 17 lipca 2012]. Data dostępu.
Obowiązkowy. Część IX. Wieczór na wsi. Oznaczenie rozdziału lub równorzędne oznaczenie fragmentu.
Fakultatywny. [Dostępny w World Wide Web: <http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/stenhal-czerwone-i-czarne.html#s10>Warunki dostępu.
Obowiązkowy. Podany adres strony kieruje bezpośrednio do powołanego fragmentu, pełni więc też rolę elementu Lokalizacja w obrębie dokumentu macierzystego..]

Wydawnictwo ciągłe.

Wersja papierowa.

♦ TYTUŁ ♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ ♦ WYDANIE ♦ OZNACZENIE ZESZYTU (DATY I/LUB NUMERY) ♦ Miejsce wydania ♦ Wydawca ♦ ROK ♦ Seria ♦ Uwagi ♦ NUMER ZNORMALIZOWANY ♦

Okładkę przykładowego wydawnictwa ciągłego i jego opis bibliograficzny pokazuję poniżej.

Android - kompletny przewodnik. Tytuł.
Obowiązkowy. PC World, Odpowiedzialność.
Obowiązkowy.
Tytuł został wydany przez redakcję PC World. Wyd. specjalne Wydanie.
Obowiązkowy.
Prezentowany zeszyt został wydany jako wydanie specjalne. 2012, nr 1. Oznaczenie zeszytu.
Obowiązkowy
Podano rok i numer zeszytu. Warszawa Miejsce wydania.
Fakultatywny. IDG Poland. Wydawca.
Fakultatywny. 2012 Rok.
Obowiązkowy. ISSN 1507-8558Numer znormalizowany.
Obowiązkowy.

Wersja elektroniczna.

♦ TYTUŁ♦ TYP NOŚNIKA ♦ WYDANIE ♦ MIEJSCE WYDANIA ♦ WYDAWCA ♦ DATA WYDANIA ♦ DATA DOSTĘPU* ♦ Seria ♦ Uwagi ♦ WARUNKI DOSTĘPU* ♦ NUMER ZNORMALIZOWANY ♦

Journal of Technology Education Tytuł.
Obowiązkowy. [online]. Typ nośnika.
Obowiązkowy. Blacksburg (Va.): Miejsce wydania.
Obowiązkowy. Virginia Polytechnic Institute and State University, Wydawca.
Obowiązkowy. 1989- Data wydania.
Obowiązkowy.
Jeśli wydawnictwo ciągłe wskazujemy jako całość i ukazuje się ono nadal, należy po roku wydania postawić półpauzę i odstęp. [dostęp: 15 marca 1995]. Data dostępu.
Obowiązkowy. Dwukwartalnik. Uwagi.
Fakultatywny.
Podane są dodatkowe informacje o źródle. Dostępny w Internecie: <gopher://borg.lib.vt. edu:70/1/jte>.Warunki dostępu.
Obowiązkowy.
Warunki dostępu podają sposób dostępu do źródła. ISSN 1045-1064.Numer znormalizowany.
Obowiązkowy.
Dla wydawnictw ciągłych jest to numer ISSN.

Artykuł w wydawnictwie ciągłym.

Wersja papierowa.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA ♦ TYTUŁ ♦ Odpowiedzialność drugorzędna ♦ TYTUŁ WYDAWNICTWA MACIERZYSTEGO ♦ WYDANIE ♦ LOKALIZACJA W OBRĘBIE DOKUMENTU MACIERZYSTEGO (ROK, OZNACZENIE ZESZYTU, STRONY) ♦

Czapelski, Marek. Odpowiedzialność główna.
Obowiązkowy.
Autor artykułu. Nowoczesne zarządzanie drukiem. Tytuł.
Obowiązkowy.[W:] PC World. Tytuł wydawnictwa macierzystego.
Obowiązkowy. wrzesień 2012: Wydanie.
Obowiązkowy. Nr 9, Lokalizacja w obrębie dokumentu macierzystego.
Obowiązkowy.
Numer zeszytu. s. 52-55Lokalizacja w obrębie dokumentu macierzystego.
Obowiązkowy.
Strony.

Wersja elektroniczna.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA ♦ TYTUŁ ♦ TYTUŁ WYDAWNICTWA CIĄGŁEGO ♦ TYP NOŚNIKA ♦ WYDANIE ♦ OZNACZENIE ZESZYTU ♦ DATA AKTUALIZACJI/NOWELIZACJI ♦ DATA DOSTĘPU* ♦ LOKALIZACJA W OBRĘBIE DOKUMENTU MACIERZYSTEGO ♦ Uwagi ♦ WARUNKI DOSTĘPU* ♦ NUMER ZNORMALIZOWANY ♦

Wróblewski, Bogdan. Odpowiedzialność główna.
Obowiązkowy.
Autor artykułu. Polska musi zapłacić lobbyście Dochnalowi za areszt. Tytuł.
Obowiązkowy. Wyborcza.pl Tytuł wydawnictwa ciągłego.
Obowiązkowy. [online] Typ nośnika.
Obowiązkowy. aktualizacja: 2012-09-18 13:31 CETData aktualizacji/nowelizacji.
Obowiązkowy.
Artykuły w portalu wyporcza.pl mają podaną datę aktualizacji. [dostęp: 2012-09-18]. Data dostępu.
Obowiązkowy. dostępny w Internecie: http://wyborcza.pl/1,75248,12505826,Polska_musi_zaplacic_lobbyscie_Dochnalowi_za_areszt.htmlWarunki dostępu.
Obowiązkowy.

Dokumenty patentowe.

Ten typ dokumentów występuje tylko w opisie tradycyjnym i ma postać:

♦ Odpowiedzialność główna (zgłaszający patent) ♦ Tytuł wynalazku ♦ Odpowiedzialność drugorzędna ♦ Uwagi ♦ IDENTYFIKACJA DOKUMENTU (KRAJ LUB URZĄD UDZIELAJĄCY PATENTU, RODZAJ DOKUMENTU PATENTOWEGO, NUMER, DATA WYDANIA DOKUMENTU CYTOWANEGO) ♦

P.P.H.U. KOWALSKI Odpowiedzialność główna.
Fakultatywny. Krajalnica. Tytuł wynalazku.
Fakultatywny. Autor Kowalski, Zbigniew. Odpowiedzialność drugorzędna.
Fakultatywny. Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej. Identyfikacja dokumentu.
Obowiązkowy.
Kraj lub urząd udzielający patentu. Wzór przemysłowy. Identyfikacja dokumentu.
Obowiązkowy.
Rodzaj dokumentu patentowego. 6366. Identyfikacja dokumentu.
Obowiązkowy.
Numer. 2005-01-11 Identyfikacja dokumentu.
Obowiązkowy.
Data wydania dokumentu cytowanego.

Pozostały jeszcze dwa opisy, dotyczące już tylko publikacji elektronicznych.

System elektronicznego komunikowania się.

♦ TYTUŁ ♦ TYP NOŚNIKA ♦ MIEJSCE WYDANIA ♦ WYDAWCA ♦ DATA DOSTĘPU ♦ Uwagi ♦ WARUNKI DOSTĘPU ♦

Cream.software forum Tytuł.
Obowiązkowy.
Cream.Software forum jest zakładką w serwisie internetowym firmy. [online] Typ nośnika.
Obowiązkowy. Myślenice (PL).Miejsce wydania.
Obowiązkowy.
Po nazwie miasta podano skrót kraju. Cream Software Wydawca.
Obowiązkowy.
Wydawcą jest firma Cream Software. [dostęp: 18 wrzesień 2012] Data dostępu.
Obowiązkowy. Forum użytkowników programów Pajączek Uwagi.
Fakultatywny. [dostępny w Internecie: http://forum.creamsoft.com.pl/].Warunki dostępu.
Obowiązkowy.

Komunikaty elektroniczne.

♦ ODPOWIEDZIALNOŚĆ GŁÓWNA KOMUNIKATU ♦ TYTUŁ KOMUNIKATU ♦ TYTUŁ MACIERZYSTEGO SYSTEMU ELEKTRONICZNEGO KOMUNIKOWANIA SIĘ ♦ TYP NOŚNIKA ♦ Odpowiedzialność drugorzędna/Odbiorca ♦ MIEJSCE WYDANIA ♦ WYDAWCA ♦ DATA WYDANIA ♦ DATA DOSTĘPU ♦ Numeracja w obrębie systemu macierzystego ♦ Lokalizacja w obrębie systemu macierzystego ♦ WARUNKI DOSTĘPU ♦ Uwagi ♦

W tym ostatnim opisie obowiązuje następująca uwaga. Jeśli opis dotyczy korespondencji nieopublikowanej lub osobistej, jako datę wydania należy podać datę wysłania wiadomości.

CAL.pl Odpowiedzialność główna komunikatu.
Obowiązkowy.
Za treść tego komunikatu odpowiada serwis CAL.PL. Gdzie umieścić stronę?... Porównanie Tytuł komunikatu.
Obowiązkowy.
Tytuł ze względu na długość został skrócony. Kanał informacyjny RSS System elektronicznego komunikowania się.
Obowiązkowy.
Tym systemem jest kanał RSS prowadzony przez Cream Software. [online] Typ nośnika.
Obowiązkowy. Myślenice (PL) Miejsce wydania.
Obowiązkowy.
Po nazwie miejscowości podano skrót kraju. Cream Software Wydawca.
Obowiązkowy. 2011-07-25 22:28:27 CET Data wydania.
Obowiązkowy.
Data została podana w pełnym formacie numerycznym a więc rok-miesiąc-dzień godzina:minuta:sekunda oraz sygnatura czasu CET=Central European Time. [dostęp 17 września 2012] Data dostępu.
Obowiązkowy. dostępny w Internecie: <http://feeds.feedburner.com/creamsoftware>Warunki dostępu.
Obowiązkowy..

W przytoczonych powyżej przykładach, celowo nie zastosowałem jednolitego sposobu ich prezentowania aby pokazać różne możliwości zapisu. Przypomnieć jednak trzeba, że autor jest zobowiązany do zastosowania jednolitego sposobu w całej swojej pracy.

Dodatkowemu wyjaśnieniu podlega jeszcze kilka kwestii.

Dane zawarte w przypisach bibliograficznych należy przyjmować na ogół w formie występującej w dokumencie, choć nie ma obowiązku przejmowania np. interpunkcji czy wielkości liter.

Jeśli publikacja nie ma autora to element ten jest pomijany i pierwszym elementem opisu staje się tytuł. Nie podaje się informacji w rodzaju „Autor nieznany”, „Anonim” lub podobnych. W stosunku do autora lub autorów stosuje się następujące zasady: Nie podaje się tytułów naukowych lub innych zwyczajowych jak np. ks. (ksiądz) mjr (major). Jeśli autorów jest więcej niż troje, podaje się dane autora wyróżnionego z dopiskiem „i in.” (i inni). Jeśli żaden z autorów nie jest specjalnie wyróżniony, podaje się dane pierwszego z wymienionych autorów publikacji i po nim dopisuje się skrót. Przyjęło się, że jako pierwsze podaje się nazwisko a imię może zostać skrócone do inicjału. Dzięki temu pierwszą częścią nazwy jest ta, która powinna być umieszczona w katalogu bibliotecznym, skorowidzu, wykazie literatury lub bibliografii. Od zasady tej można odstąpić jeśli nie ma zestawienia końcowego bibliografii, jak np. w bibliografii umieszczanej w przypisach lub taki wykaz nie zależy od treści pierwszego elementu opisu.

Długi tytuł lub podtytuł (jeśli jest podany) może zostać skrócony, jeśli nie spowoduje to utraty istotnych danych. Wszystkie pominięcia należy zastąpić wielokropkiem, przy czym nie powinno pomijać się początkowych wyrazów.

Nazwę wydawnictwa można podawać w postaci skrótu, np. PWN zamiast Państwowe Wydawnictwo Naukowe, przy czym pomija się w nazwach określenia w rodzaju „… i spółka”, „Ltd.”, „… i Syn”. Nie pomija się natomiast słowa „Press” jeśli występuje w nazwie.

Liczebniki porządkowe w numerze wydania należy zastępować liczbami arabskimi. Nie podaje się zazwyczaj informacji o pierwszym wydaniu. Można jednak ją podać jeśli takie oznaczenie wydania wystąpiło w źródle. Po numerze wydania można napisać dodatkowe informacje uzupełniające np. Wyd. 1 polskie lub Wyd. 10 popr. i uzup. (poprawione i uzupełnione).

Miejsce wydania należy podawać w oryginalnym języku występującym w źródle. Jeśli miejsc wydania jest więcej niż jedno, podaje się miejsce wyróżnione, a gdy żadne miejsce nie jest wyróżnione wpisuje się pierwsze miejsce z listy.

Dla publikacji sprzed wielu lat, kiedy nie stosowano jeszcze znormalizowanej numeracji, nie podaje się numerów ISBN lub ISSN. Same numery jeśli występują, poprzedza się stosownym akronimem.

Danych do opisu bibliograficznego wydawnictwa zwartego nie pobiera się z okładki lecz z pierwszej i ewentualnie następnej strony opracowania. Dane opisu bibliograficznego publikacji elektronicznych pobiera się z ekranu komputera a dopiero w przypadku ich braku z innych miejsc, np. etykiety płyty, pudełka, itp.

Norma nie nakazuje wykorzystywania przyimka „w:”, wskazującego w jakiej części publikacji znajduje się artykuł. Uwzględniając jednak jej elastyczność, pozwalającą na stosowanie w zasadzie dowolnych separatorów elementów opisu, jest on zazwyczaj stosowany i przyjmuje postać pojedynczej litery zapisanej z dwukropkiem „W:”, czasem ujętymi w nawiasy kwadratowe „[W:]” albo ostre „<W:>”.

Dla wydawnictw elektronicznych jako nośnik wskazać należy nośnik fizyczny (CD-ROM, DVD-ROM, Dyskietka 3,5”, Kaseta VHS, Dysk komputerowy itp.) lub użyć określenia „online” jeśli dostęp do publikacji nastąpił w sposób zdalny (m.in. poprzez Internet, Telnet lub inny system komunikacji). Określenie nośnika może zostać rozwinięte, jeśli dodatkowe informacje lepiej opiszą źródło. Można więc użyć opisów: Baza danych online, Program komputerowy na dysku, List elektroniczny lub Publikacja na CD-ROM. Użycie określenia „online”, determinuje jednocześnie obowiązek podania daty dostępu oraz warunków dostępu. Przez warunki dostępu rozumieć należy sposób dotarcia do publikacji. W przypadku stron Internetowych, będzie to adres strony a np. w przypadku grup dyskusyjnych nazwa listy dyskusyjnej i dokumentu w takiej liście. Elementy te zazwyczaj umieszczane są w nawiasach kwadratowych z dodatkowym objaśnieniem w rodzaju „dostęp dnia” lub „dostępny w World Wide Web”.

Dodać też trzeba iż w przypadku publikacji elektronicznych dostępnych w Internecie kłopotliwe jest ścisłe trzymanie się wytycznych normy, gdyż trudno takie dokumenty jednoznacznie zakwalifikować. Już określenie czy jest to wydawnictwo zwarte czy ciągłe, może być kłopotliwe. Najczęściej nie mają one nadanego numeru ISBN lub ISSN, który by to jednoznacznie określił. Powołując się więc na publikacje tego rodzaju należy zawsze podawać dokładny sposób dostępu do źródła oraz datę dostępu do niego.

Przedstawiony powyżej zakres informacji nie wyczerpuje wszystkich problemów, niuansów i zdarzeń w jakich znaleźć się może autor. Sądzę jednak, że dla większości sytuacji będzie on wystarczający. Choć i tak po przeanalizowaniu obu norm, zadaję sobie pytanie dlaczego np. w opisie bibliograficznym artykułu w wersji elektronicznej, podanie numeru znormalizowanego jest obligatoryjne, a w artykule zawartym w tradycyjnej publikacji, takiego numeru w ogóle się nie podaje? Dlaczego, skoro normy mają być spójne, taki sam element opisu w jednej normie nosi nazwę: „Tytuł wydawnictwa macierzystego”, podczas gdy w drugiej: „Tytuł wydawnictwa ciągłego”?

Pozostaje jeszcze omówienie w jaki sposób do bibliografii odnieść się w tekście.

Wplatanie bibliografii w tekst opracowania jest najrzadszym sposobem jej prezentowania, stosowanym raczej w artykułach popularnonaukowych, luźnych opracowaniach lub drobnych utworach o charakterze informacyjnym. Sposób ten nie wymaga jakiegoś specjalnego opisywania, gdyż jest stosowany intuicyjnie i stanowi zazwyczaj naturalną treść opracowania.

Umieszczanie informacji bibliograficznych w przypisach jest lubiane przez autorów i stosunkowo często wykorzystywane. Pewną niedogodnością tego sposobu prezentacji bibliografii jest brak całościowego spojrzenia na wykorzystane źródła, bowiem są one wymienione w różnych miejscach opracowania, a ponadto mogą występować przemiennie z innymi przypisami, o innym niż bibliograficzny charakterze. Umieszczanie bibliografii w ten sposób jest – od strony technicznej – wstawieniem zwyczajnego przypisu w tekście. Od strony redakcyjnej ten rodzaj bibliografii stanowi odrębny, rządzący się specjalnymi prawami, fragment tekstu.

Jeśli przypis bibliograficzny dotyczący jakiegoś dzieła umieszczany jest po raz pierwszy, musi być opisany zgodnie z przyjętym przez autora lub wymaganym przez wydawcę stylem. Kolejne przypisy, dotyczące tego samego dzieła lub autora, które mogą pojawić się w dalszej części tekstu głównego opisuje się pewnymi ogólnie przyjętymi oznaczeniami albo skrótami, zależnymi od następstwa i okoliczności zastosowanych przypisów bibliograficznych. Zapis tych oznaczeń bądź skrótów może wystąpić w wersji łacińskiej lub polskiej, jednak jednolitej dla całego opracowania (to także warto sprawdzić u wydawcy, czy nie narzuca on jakiegoś sposobu)

Oto stosowane oznaczenia:

Jeśli treść przypisu odwołuje się do dzieła opisanego poprzednim przypisem bibliograficznym, można użyć zwrotu Tamże lub Ibidem albo skrótu Ibid. po którym można podać stronę lub strony w cytowanym dziele. Np. Tamże, s. 12-17, jeśli wskazujemy konkretne strony, albo samo Tamże., jeśli odwołanie dotyczy tego samego co w poprzedzającym przypisie zakresu stron.

Jeśli treść przypisu odwołuje się do innego dzieła autorstwa osoby lub osób wymienionych w poprzednim przypisie bibliograficznym, to używa się zwrotu: Tenże – gdy autorem jest mężczyzna, Taż – gdy kobieta lub Ciż sami – gdy autorów było więcej, podając dalsze informacje bibliograficzne zgodnie z przyjętym stylem. Łacińskimi odpowiednikami tych zwrotów są: Idem (skrót Id.), Eadem (Ead.)oraz Iidem.

Gdy wystąpiło już kilka przypisów bibliograficznych i chcemy się odwołać do dzieła opisanego już we wcześniejszym przypisie, używa się zapisu w postaci skrótu (inicjału) imienia, nazwiska (w kolejności zgodnej z przyjętym stylem), oraz zwrotu: dz. cyt., (dzieło cytowane) łacińskie op. cit. (opus citatum). A w przypadku odwołania się do dzieła zbiorowego, podajemy w miejsce autora, skrócony i zakończony wielokropkiem, tytuł dzieła. Jeśli w poprzedzających przypisach jest kilka dzieł tego samego autora, zamiast skrótu dz. cyt. Należy podać skrócony, zakończony wielokropkiem, tytuł dzieła, o które chodzi.

Czasami w pracy są przytaczane, ale nie cytowane, poglądy innych autorów. Wówczas w przypisie dotyczącym takich opracowań należy użyć skrótu Zob. (zobacz), po którym podaje się opis bibliograficzny zgodnie ze stylem. Łacińskim odpowiednikiem tego skrótu jest Vide. Jeśli poglądy, o których mówimy znajdują się w różnych miejscach tej pracy i nie wskazujemy konkretnych stron, na końcu przypisu dopisujemy słowo passim, oznaczające „w różnych miejscach”.

Ostatnim rodzajem przypisu bibliograficznego, o którym wspomnę, jest utworzenie przypisu, który ma tylko poinformować czytelnika o innym opracowaniu, w którym podobne zagadnienie było poruszane. Taki przypis bibliograficzny poprzedzany jest skrótem Por. (porównaj) lub łacińskim cf. (confer). Po opisie bibliograficznym, tak jak w przypadku omówionym powyżej, można napisać słowo passim.

W dwóch ostatnich wymienionych przypadkach można wstawić w jednym przypisie więcej niż jeden opis bibliograficzny.

Przedstawione powyżej informacje przytoczyłem na podstawie pracy pani M. Kowalskiej. (Kowalska M. Skróty i ich stosowanie. [online]. [dostęp dnia 6.10.2012]. [dostępny w World Wide Web: http://www.home.umk.pl/~koma/Stosowanie.htm]). Czytelnik znajdzie tam zestaw skrótów łacińskich oraz sposób ich stosowania w przypisach. Poniżej na rys. 4. przedstawiłem przykładowy zestaw przypisów bibliograficznych, podany w przytoczonym powyżej opracowaniu. Zestaw ten zmodyfikowałem względem oryginału, poprzez opuszczenie dopuszczalnych łacińskich oznaczeń i skrótów.

Bibliografię umieszczaną w przypisach można uznać za wygodną przy pracach o niewielkiej objętości edytorskiej. W niedużych pracach dość łatwo jest prześledzić literaturę przedmiotu lub odnaleźć pełny opis bibliograficzny przypisu oznaczonego w dalszej części jako np. dz. cyt.

Z drugiej strony, możliwość dodawania przypisów w dowolnym momencie pracy nad tekstem, może zburzyć zrealizowany już układ przypisów bibliograficznych, gdyż z założenia odwołania typu „Tamże” lub „Tenże” odnoszą się do przypisu poprzedzającego.

W dużych objętościowo dziełach stosuje się trzeci ze sposobów prezentacji bibliografii (zalecany zresztą także dla pozostałych sytuacji), polegający na zestawieniu wszystkich źródeł w specjalnie do tego przeznaczonym rozdziale pracy. Źródła te zestawione mogą być w kolejności w jakiej w publikacji pojawiają się odwołania do nich i są wówczas ponumerowane kolejnymi liczbami. Mogą też być ułożone alfabetycznie według pierwszego elementu opisu źródła (zazwyczaj jest to nazwisko autora).

Ponieważ opis bibliograficzny źródła znajduje się w odrębnej części dokumentu, w treści opracowania źródło wskazywane jest poprzez umieszczenie tak zwanego „powołania”. Wpis taki umieszczany jest najczęściej w nawiasach okrągłych lub kwadratowych i zawiera jednoznaczny deskryptor źródła. Jeśli źródła prezentowane są w postaci listy numerowanej, wystarczy podać pozycję konkretnego źródła na takiej liście z ewentualnym wskazaniem numerów stron. Np. [12, s. 23-45] oznacza wskazanie opracowania znajdującego się na dwunastej pozycji listy. W tak tworzonym wykazie bibliograficznym pozycja na liście zależy od kolejności pojawiania się powołań na źródła w tekście. Jeśli lista źródeł ma być ułożono alfabetycznie, w powołaniach stosuje się metodę pierwszego elementu i daty – zapisanych w nawiasach. Ponieważ pierwszym elementem jest autor to aby zachować szyk alfabetyczny musi być on podany w inwersji, czyli w kolejności: nazwisko i imię lub inicjał imienia. Jeżeli pierwszy element jest naturalnym elementem tekstu, w nawiasach podaje się tylko datę. W każdym z tych przypadków, numery stron, jeśli są konieczne, podaje się wewnątrz nawiasów, po roku. Może się zdarzyć, że dwie lub więcej publikacji ma ten sam pierwszy element i rok, aby je rozróżnić, po roku wydania dopisuje się małe litery a, b, c itd. Litery te należy także dopisać do roku wydania, podanego w opisie bibliograficznym.

Poniżej na ilustracji 5 przedstawiono fragment opracowania z powołaniami numerycznymi i wykazem bibliografii sporządzonym na końcu opracowania. Jako fragment opracowania wybrałem tekst nazywany w poligrafii „Lorem ipsum”. Tekst ten, złożony z różnych łacińskich słów, pozwala użyć go jako przykładowego, neutralnego i nie rozpraszającego czytelnika jego konkretną treścią.

Na kolejnej ilustracji przestawiono ten sam fragment opracowania z powołaniami metodą pierwszego elementu i daty. Ponieważ ten sam autor (Ray) wydał w tym samym roku dwie różne publikacje, zaszła konieczność oznaczenia roku wydania dodatkową literą.

W wykazie literatury w obu powyższych przykładach pierwszy element jednej z publikacji został zastąpiony pauzą (—). Norma zezwala na taki zapis, gdy pierwszy element powtarza się w kolejnych opisach bibliograficznych.

Ten trzeci ze sposobów tworzenia bibliografii wspomagany jest przez programy edytorskie Word oraz Writer, które mają wbudowane własne systemy tworzenia bibliografii. Ich idea polega na odwołaniu się do pewnej istniejącej bazy publikacji, opracowań i artykułów. Baza taka nie jest związana z konkretnym opracowaniem. Stanowi odrębną kolekcję danych, którą to kolekcją można zarządzać z wnętrza programów edytorskich. Dlatego można utworzyć kilka baz, z których każda poświęcona będzie odrębnej dziedzinie, np. literaturze, inżynierii materiałowej, teatrologii itp. Każda zawierać będzie opisy bibliograficzne publikacji dotyczących konkretnej dziedziny. Zawartość tych baz może zostać utworzona wcześniej bądź powstawać podczas pisania konkretnej pracy. Tylko jedna baza może być „przypisana” do tworzonej publikacji. Programy edytorskie potrafią utworzyć zestawienie wszystkich źródeł, na które piszący powołał się w swoim opracowaniu lub które zechce wskazać, redagując je w wybranym stylu. Systemy te dotyczą jednak – jak wspomniałem – tylko trzeciego sposobu włączania bibliografii, czyli takiego, w którym w oddzielnej części dokumentu znajdzie się rozdział zatytułowany Bibliografia, Wykaz literatury lub podobnie.

O wykorzystaniu tych wbudowanych procedur tworzenia bibliografii napisałem dwa opracowania.
Dla programu Word powstał artykuł zamieszczony w części poświęconej programom MS Office. Można do niego przejść z tego miejsca klikając odnośnik Przejdź do artykułu bibliografia w Wordzie.
Aby analogiczne opracowanie przeczytać w odniesieniu do programu Writer można kliknąć odnośnik Przejdź do artykułu bibliografia w programie Writer.
.