Uwaga: przeglądasz tę stronę na urządzeniu o niewielkim ekranie (szerokość < 640px). Niektóre zamieszczone w artykule ilustracje i animacje mogą stać się nieczytelne po dopasowaniu ich do rozdzielczości tego ekranu.
Yestok.pl
Jerzy Moruś
© Wszystkie prawa zastrzeżone. Wykorzystanie całości serwisu lub jego fragmentów bez pisemnej zgody autora zabronione.
Różne efekty stosowane w dokumentach tekstowych.
Opracowanie powstało w oparciu o wersję programu istniejącą w trakcie jego pisania, Libre Office: 3.5.3 i OpenOffice: 3.3.0.
Napisy „drukowane” i rozstrzelone.
Poznajmy, dla porządku, terminy z dziedziny pisma. Pierwsza litera, stawiana na początku zdania lub na początku nazwy własnej to: majuskuła (terminu tego używają zazwyczaj historycy i twórcy krojów pisma), wersalik (terminu używają zazwyczaj osoby pracujące z tekstem drukowanym), duża albo wielka litera (najczęściej stosowany termin) lub litera drukowana (termin stosowany potocznie).
Pozostałe litery to: minuskuły (historycy...) , litery tekstowe (zawodowcy...) albo małe litery (cała reszta).
Wyróżniamy też kapitaliki, czyli pismo w którym litery mają kształt wersalików ale wysokość małych liter.
Kiedy w opracowaniu wymagane jest wstawienie tekstu wielkimi literami, nie musimy fizycznie wpisywać tekstu w ten sposób. Writer oferuje dwa sposoby prezentacji tekstu.
Pierwszy wymaga zaznaczenia tekstu lub ustawienia wewnątrz niego kursora tekstowego i kliknięcia prawym przyciskiem myszki. W rozwiniętym menu podręcznym pojawi się kaskadowo rozwijane menu „Zmień rozmiar liter”. Przedstawia je rysunek 1 poniżej.

Pięć proponowanych opcji ma następujące znaczenie:
- „Jak w zdaniu” - oznacza zastosowanie pierwszej litery wielkiej a pozostałych małych. Writer nie wymaga zaznaczania w tym przypadku tekstu. System przeanalizuje otoczenie wokół kursora tekstowego określając całe zdanie w jakim się znajduje. Gdy zaznaczono fragment tekstu, określi wszystkie zdania w jakich ten fragment jest zaznaczony. Następnie przypisze wersalik dla pierwszej litery każdego zdania i małe litery dla wszystkich pozostałych wyrazów w tych zdaniach. Bez względu na to czy któryś z wyrazów jest nazwą własną czy nie.
- „małe litery” - oznacza zamianę wszystkich liter w zaznaczonym fragmencie na litery małe. Jeżeli nie zaznaczono żadnego fragmentu tekstu zamiana nastąpi w wyrazie, na którym rozwinięto menu zmiany.
- „DUŻE LITERY” - zmieniają litery na wersaliki, analogicznie jak w powyższej opcji „małe litery”.
- „Jak Nazwy Własne” - ustawia wersalik jako pierwszą literę każdego wyrazu w zaznaczonym fragmencie tekstu. Jeśli nie zaznaczono żadnego fragmentu, tylko w wyrazie, na którym wywołano menu.
- „zAMIANA nA mAŁE/wIELKIE” - zamienia wszystkie małe litery na wersaliki a wersaliki na małe litery w zaznaczonym fragmencie tekstu.
Wykonanie działań wymienionymi powyżej opcjami, nie przypisuje tekstowi żadnych atrybutów. Jest traktowane tak, jakby to użytkownik sam napisał tekst, używając - lub nie – klawisza SHIFT na klawiaturze.
Drugi sposób polega na przypisaniu tekstowi odpowiedniego atrybutu ustawianego w okienku ustawień atrybutów znaku. Te przypisywane ustawienia dotyczą zaznaczonego fragmentu tekstu i są automatycznie stosowane do każdego nowego tekstu wstawianego w obrębie oddziaływania takiego ustawienia. Wspomniane opcje dostępne są po wywołaniu polecenia „Format” - „Znak...” lub wybraniu polecenia „Znak...” z rozwiniętego menu kontekstowego widocznego także na rys. 1.

Okno dialogowe „Znak”, ustala parametry, opcje i atrybuty czcionki, zawiera m.in. zakładkę „Efekty czcionki” a w niej pokazaną na ilustracji, rozwijaną listę efektów. Opcja (Bez) oznacza, że żadne efekty nie zostaną wykorzystane, zatem tak jak napisze to użytkownik, tak zostanie umieszczone w dokumencie. Opcja „Wielkie litery” oznacza, że zaznaczony tekst przedstawiony zostanie wersalikami (czyli wielkimi literami), bez względu na to jak zostanie wpisany przez użytkownika. Opcja „Małe litery”, jest oczywiście przeciwna do tej powyżej. Opcja „Tytuł” jest odpowiednikiem wspomnianego już powyżej sposobu „Jak Nazwy Własne”. Każdy wpisywany przez użytkownika wyraz będzie rozpoczynał się wersalikiem, bez względu na to, czy użyto, czy nie klawisza Shift, ale wielkie litery wstawione do tekstu w innych miejscach, pozostaną także wielkie w przetworzonym tekście. Ostatnia opcja „Małe kapitaliki” oznacza, że wszystkie słowa przedstawione zostaną jako kapitaliki, ale litery wielkie wpisane przez użytkownika zostaną pokazane jako wersaliki i dlatego będą nieco większe od pozostałych liter. Poniżej ilustracja prezentująca ten sam zestaw słów wyświetlony z każdą z dostępnych opcji.

Na rysunku 2 widać także inne możliwe efekty dostępne dla znaków. Zainteresowani mogą je wypróbować samodzielnie. Z efektów: „Kontur” (na ilustracji przykryty rozwiniętą listą), „Cień” „Miganie” i „Ukryte”, najbardziej efektownie wygląda kontur, zwłaszcza przy odpowiednio dużej wielkości liter. Tym, którzy skorzystają z możliwości „Ukryte”, podpowiadam, że aby ponownie tekst był widoczny, trzeba włączyć opcję „Znaki niedrukowalne” (można ją włączać i wyłączać skrótem klawiaturowym CTRL+F10). Kiedy cały tekst będzie widoczny, można zaznaczyć ukrywane znaki i dopiero wtedy wyłączyć efekt ukrywania.
Warto też zwrócić uwagę na możliwość stosowania różnego rodzaju nadkreśleń i podkreśleń pozwalających na wyróżnianie wybranych fragmentów tekstu. Próby z tymi efektami także pozostawiam zainteresowanym czytelnikom.
Czasami dla specyficznego wyróżnienia tekstu chcemy napisać go pismem rozstrzelonym. Zazwyczaj w takiej sytuacji piszący używają spacji (odstępu) jako znaku rozsuwania tekstu. Nie jest to dobra metoda gdyż tak napisany tekst traktowany jest jako jednoliterowe wyrazy. Nie podlega więc np. sprawdzaniu pisowni, a jeśli taki „rozstrzelony” tekst znajduje się w akapicie wyrównywanym obustronnie może rozłożyć wyrazy-litery w wierszu w sposób nam nie odpowiadający. Ponadto może zostać podzielony między dwa wiersze a każda zmiana tekstu wymaga ponownego wpisywania po jednej literze.
Tego rodzaju wyglądem tekstu także możemy zarządzać wykorzystując okienko dialogowe „Znak” ale inną zakładką, zakładką „Pozycja”. Przegląd opcji tej zakładki pokazuje rys. 4.,

Interesującą nas grupa ustawień znajduje się w sekcji „Odstęp”. Rozwijana lista odstępów pozwala wybrać czy tekst ma być rozstrzelony czy ścieśniony. W okienku opisanym literą „o” można ustawić odstęp między literami a w polu wyboru opcji zaznaczyć czy ma zostać zastosowany kerning.
Czego dotyczy „Kerning”? Czcionki proporcjonalne, jakich zazwyczaj używamy w opracowaniach, to takie które zajmują tylko tyle przestrzeni w dokumencie ile wynika z ich kształtu. Dlatego litera „w” zajmuje więcej miejsca niż np. litera „i”. Jest to jednak zawsze kształt prostokąta, w którym litera jest umieszczana. Niektóre z liter, zwłaszcza o ukośnych konturach, sąsiadując ze sobą, tworzą powiększone odstępy. Odstępy te widoczne są szczególnie w przypadku dużych rozmiarów czcionki. Typowym zobrazowaniem tego problemu może być nazwa WARSZAWA. Odstępy od pochyłych krawędzi liter A i W leżących obok siebie są nieco większe niż między pozostałymi literami. Wynika to z tego, że i litera A i litera W wpisane są w prostokątny obszar, a odstępy między literami to w gruncie rzeczy odstępy między tymi obszarami. Projektanci czcionek, znając ten problem, opracowali dla zestawów czcionek tak zwane pary kerningowe, czyli zestawy liter, które jeśli są położone obok siebie należy rozdzielić nieco innym odstępem. Ze względu na ilość znaków i możliwości położenia każdej litery z każdą, takich par może być nawet kilka tysięcy dla jednego kroju pisma. Writer ma także określone takie pary. Nie jest to jednak program z grupy DTP, czyli program wspomagającym pracę drukarni, dlatego tych par ma mniej i ich efekt nie jest tak spektakularny, chociaż zauważalny. Poniżej ilustracja efektu wykorzystania kerningu, we wspomnianym już słowie WARSZAWA zapisanym rozmiarem 72 pt. czcionką Times New Roman.

Inicjały.
Inicjał to zazwyczaj specjalnie wyróżniona pierwsza litera akapitu. Jej wyróżnienie odbywa się przede wszystkim poprzez odrębne usytuowanie jej względem początku tekstu. Writer pozwala w ten odrębny sposób wyróżnić kilka pierwszych liter akapitu lub pierwszy wyraz akapitu. Aby zastosować inicjał w jednym akapicie wystarczy ustawić w nim kursor tekstowy. Jeśli akapitów, którym zechcemy przypisać inicjały jest więcej, należy zaznaczyć chociaż po jednej literze w każdym z nich. Przypomnę, że aby to zrobić wystarczy przytrzymując klawisz CTRL kliknąć dwukrotnie myszką w pojedynczy wyraz w kolejnych akapitach. Na poniższej ilustracji prezentuję zastosowanie inicjału do przeczytanego powyżej akapitu.

Ustawienia inicjału dokonuje się w okienku dialogowym „Akapit” wywoływanym poleceniem „Format” - „Akapit...” lub z rozwijanej listy menu kontekstowego pokazanego na pierwszej ilustracji. Okienko dialogowe „Akapit” ma dedykowaną zakładkę „Inicjały” pozwalającą ustawić ten element tekstu. Rysunek 7. pokazuje treść zakładki „Inicjały”.

Opcja ustawień pozwala jak widać ustalić przede wszystkim, czy inicjał ma być wyświetlany i z ilu liter początkowych ma się składać (pole: „Liczba znaków). Można też wybierając opcję „Cały wyraz” zadecydować o tym, że wyróżniony zostanie pierwszy wyraz akapitu. Opcja „Wiersze” pozwala ustalić wysokość inicjały, czyli na przestrzeni ilu wierszy ma się prezentować. Ostatnie pole: „Odstęp tekstu” pozwala ustalić w jakiej odległości od inicjału rozpocznie się tekst. Efekt tych ustawień parametrów widać na prezentowanym wcześniej rysunku 6. Dla wyjaśnienia dodam, że szare tło widoczne na ilustracji jest tylko wewnętrzną informacją Writera, że tekst ten, jest specjalnie przygotowany. Na wydrukach oczywiście tego szarego obszaru nie widać.
Parametry inicjału pozwalają także zmienić styl znaku inicjału, jeśli ma być inny niż zastosowany dla tekstu podstawowego.
Zwracam uwagę, że inicjał jest w Writerze częścią parametrów akapitu. Jeśli więc dokonamy modyfikacji stylu akapitu przez zdefiniowanie inicjałów, dokonamy wstawienia ich we wszystkich akapitach modyfikowanego stylu.
Wstawki niezależne.
Nazwałem tak pewne obszary na stronie dokumentu, w których chcemy zamieścić jakieś dodatkowe informacje, nie kwalifikujące się jednak do przypisu a jednak w jakiś sposób wiążące się z opracowaniem. Ilustrację takiej wstawki przedstawia rys. 9.

Ilustracja przedstawia fragment opracowania pani Anny Kozioł, zamieszczonego w wymienionym na ilustracji serwisie internetowym a poświęconego powieści „Chłopi” Władysława Reymonta. Wstawka – w tym przypadku dodana przeze mnie – podaje zwięzłą informację o zrealizowanych ekranizacjach tej powieści. Wstawka ta jest tutaj dodatkowo wyróżniona tłem, obramowaniem i rzucanym cieniem. Tego rodzaju kompozycja tekstu jest może bardziej właściwa dla opracowań o charakterze informacyjnym, popularyzatorskim czy akcydensowym niż dla prac naukowych, ale umiejętność jej tworzenia może przydać się w różnych sytuacjach.
Wstawki takie można dodać do opracowania na różne sposoby. Każdy z nich ma nieco inne właściwości, dlatego użytkownik powinien wiedzieć na czym polegają te różnice. Pierwszym sposobem jest wykorzystanie ramki tekstowej. Sposób ten opisałem w opracowaniu dotyczącym przygotowywania strony tytułowej pracy dyplomowej. Dlatego mniej miejsca poświecę technice wstawiania ramek, zainteresowani mogą wszak przeczytać wspomniany materiał, a powiem o innych parametrach i ustawieniach nie opisywanych we wspomnianym opracowaniu. Przypomnę tylko, że ramkę wstawia się do dokumentu poleceniem „Ramka...” wybieranym z rozwiniętej listy polecenia „Wstaw”. Nie można jej „wyrysować” w dokumencie. Na rysunku poniżej przedstawiam tę samą ramkę w dwóch ujęciach.

Po lewej stronie jest obraz ramki gotowej do edycji tekstu. By było to możliwe należy kliknąć myszką wewnątrz ramki wtedy gdy nie jest ona aktywna. Ramka jest traktowana jak niezależny obszar edycji. Np. jeśli zawiera jakiś wpis to skrót klawiaturowy CTRL-A zaznaczy całą zawartość ramki a nie dokumentu. Paski narzędziowe edytora nie zmieniają się, jedynie w okienku nazwy stylu wyświetlona jest nazwa stylu: „Zawartość ramki”. Wpisywany tekst podlega formatowaniu jak każdy inny tekst w dokumencie, ale przebiega ono wewnątrz ramki. Po prawej ta sama ramka po kliknięciu myszką w jej obramowanie. Widoczne „uchwyty” wskazują na uaktywnienie dostępu do właściwości ramki. Przy takim zaznaczeniu ramki, nie można do niej niczego wpisać, a pasek narzędziowy „Formatowanie” zostaje zastąpiony paskiem narzędziowym „Ramka”. Ilustrację takiego paska narzędziowego pokazuje rysunek 10.

Ilustracja pokazuje także aktywną ramkę tekstową z wyświetlonym obok niej menu kontekstowym, pojawiającym się po kliknięciu ramki prawym przyciskiem myszki. To menu zawiera niektóre, najczęściej wykorzystywane, polecenia z paska narzędziowego „Ramka”. Czerwonymi krawędziami wyróżniłem polecenie „Ramka...”, które otwiera okno dialogowe o takiej samej nazwie, zawierające komplet wszystkich poleceń, ustawień i parametrów możliwych do przypisania ramce tekstowej. Jedynymi poleceniami, które nie występują w oknie dialogowym, są te zaznaczone obramowaniem zielonym, dotyczą one bowiem wzajemnego usytuowania kilku ramek względem siebie.
Zasadniczymi atrybutami ramki są: zakotwiczenie, opływanie i wyrównanie, pojawiające się jako pierwsze w menu kontekstowym. Pierwszy z tych atrybutów określa punkt względem którego ramka jest pozycjonowana. Drugi mówi o zachowaniu się tekstu leżącego wokół ramki, trzeci o rozmieszczaniu ramki w dokumencie. Pozostałe ustawienia decydują już bardziej o wizualnej postaci ramki. Ustawianie atrybutów ramki możliwe jest z wykorzystaniem wspomnianego już menu kontekstowego, paska narzędziowego „Ramka” oraz okna dialogowego.
W tym artykule omówię zarządzanie ramką poprzez dwa pierwsze elementy, gdyż są to najczęściej wykorzystywane działania.
Wykorzystanie tego sposobu przedstawia poniższa prezentacja, w której wykorzystany zostanie przykładowy dokument zawierający już dwie ramki.
Prezentacja po konwersji. Naprowadź myszkę na ten tekst aby przeczytać uwagę.
Podsumowując przedstawiony materiał należy zwrócić uwagę na bogactwo ustawień dostępnych w okienku dialogowym „Ramka” pozwalających bardzo dokładnie definiować ustawienia ramki. Na przykład w zakładce „Opływanie tekstu” można wybrać nie tylko inny od proponowanych w pasku narzędziowym sposób opływania ramki ale także ustawić odległości między otaczającym tekstem a ramką. W zakładce „Opcje” można włączyć ochronę ramki przed dokonywaniem zmian w aspekcie jej zawartości, rozmiaru czy pozycji a w zakładce „Kolumny” określić wielokolumnową strukturę tekstu w ramce.
Inną metodą dodania wstawki jest wykorzystanie kształtów dostępnych w pasku narzędziowym „Rysunek”. W odróżnieniu od ramek, kształty te „wyrysowuje” się bezpośrednio w dokumencie a potrzebny tekst wpisać można po dwukrotnym kliknięciu w taki kształt. Sposób ten jest bardziej przydatny przy tworzeniu różnego rodzaju schematów. Myślę, że właściwym miejscem na omówienie go, będzie artykuł poświęcony wstawianiu grafiki do dokumentu.
Fontwork.
Graficznym obiektem prezentującym napis, który może zostać wstawiony do dokumentu, jest „Fontwork”. Pozwala on na wstawienie napisu z efektami jakich nie ma w zwykłym formatowaniu czcionek. Tego rodzaju napis jest jednak, podkreślam to, obiektem graficznym i mimo uwagi o oddzielnym artykule poświęconym wstawianiu grafiki, ze względu na charakter tego obiektu, omówię go także w tym materiale. Obiekt tego typu wstawić można po wybraniu ikonki „Fontwork - Galeria” znajdującej się w zestawie narzędziowym „Fontwork”. Zestaw ten przywołać można wykorzystując sekwencję „Widok” - „Paski narzędzi” - „Fontwork”. Dedykowane narzędzia, w zależności od ustawień, pojawią się albo jako pływająca ramka narzędzi „Fontwork” albo zostaną zakotwiczone do któregoś brzegu okna programu Writer jako nowy pasek. Poniżej na ilustracji przedstawiam widok obu ramek narzędzia Fontwork: z pakietu OpenOffice.org (u góry) i LibreOffice (u dołu). Ikona „Fontwork - Galeria” została zaznaczona. Standardowo ikona ta znajduje się także wśród narzędzi paska narzędziowego „Rysunek”.

Ramka narzędziowa OpenOffice.org (wyżej) i LibreOffice (niżej).
Użycie ikonki „Fontwork - Galeria” w pierwszym etapie otwiera okno wyboru, zawierające galerię proponowanych typów napisu, prezentując w rozmaitych postaciach słowo Fontwork, jak na ilustracji poniżej.

Wybierając dowolny z proponowanych typów będziemy mieli w przyszłości możliwość zmiany jego kształtu zachowując zastosowaną kolorystykę. Wybrany w galerii typ napisu zostanie wstawiony do dokumentu. Wstawiany obiekt jest zazwyczaj duży wymiarowo, zajmuje więc sporą przestrzeń strony. Obiekt zakotwiczany jest do akapitu, ale nie zawsze tego, w którym znajdował się kursor tekstowy. Uchwyty obiektu pozwalają zmienić jego rozmiary. Jeśli zmiany rozmiaru mają zachodzić z zachowaniem proporcji wymiaru poziomego do pionowego, należy podczas przeciągania myszką narożnego uchwytu, trzymać naciśnięty na klawiaturze klawisz SHIFT.
Kiedy w aktywnym obiekcie Fontwork wskaźnik myszki przyjmie kształt skrzyżowanych czterech strzałek, podwójne kliknięcie pozwoli przejść do edytowania treści napisu. W tle obiektu pojawi się treść aktualnego napisu przygotowana do edycji. Użycie klawisza ENTER podczas edycji utworzy nowy wiersz napisu w tym samym obiekcie. Symbol naciśnięcia klawisza ENTER nie jest jednak prezentowany. Opuszczenie trybu edycji tekstu nastąpi po naciśnięciu klawisza ESC lub kliknięciu myszką w inne miejsce obszaru.
Aktywny obiekt Fontwork powoduje pojawienie się paska narzędziowego (lub ramki narzędziowej) Fontwork oraz wyświetlenie w obszarze pasków narzędziowych nowego paska, „Właściwości obiektu rysunkowego”. Sytuacje tę pokazuje rysunek 13.

Tymi narzędziami zarządza się całym obiektem. Narzędzie Fontwork pozwala wstawić nowy obiekt tego typu (znana już ikona „Fontwork – Galeria”) zmienić kształt obiektu na inny (do wyboru z listy kształtów), wyrównać wielkość liter w napisie, wyrównać tekst względem granic obiektu i określić odstępy między znakami. Efekty zastosowania niektórych z tych ustawień prezentuje poniższa ilustracja, w której użyto trzylinijkowego tekstu.

Samym wyglądem obiektu zarządza się z paska „Właściwości obiektu rysunkowego” lub wykorzystując dostępne polecenia menu kontekstowego, pojawiające się po kliknięciu prawym przyciskiem myszki w obiekt. Przykład menu kontekstowego pokazuje rys. 15.

Parametry grupy „Linia” pozwalają ustalić typ, grubość i kolor kreski tworzącej obramowanie liter. Parametry grupy „Obszar” decydują o sposobie wypełnienia kształtu liter, cieniu czy przeźroczystości obiektu. Parametry „Pozycja i rozmiar” pozwalają dokładnie określić wygląd i położenie obiektu łącznie z jego ewentualnym obrotem.
Ostatnia ilustracja przedstawia prezentowany wcześniej obiekt, w którym zdefiniowano półmilimetrowe, purpurowe, obramowanie liter. Do wypełnienia konturów liter wykorzystano motyw sztucznej trawy. Napis rzuca dodatkowy cień i jest obrócony względem tekstu podstawowego.

Powyższy opis nie wyczerpuje całości zagadnień dotyczących obiektów graficznych jest jednak wystarczający, jak sądzę, do podjęcia własnych eksperymentów w tym zakresie.