Yestok.pl

Opracowanie powstało w oparciu o wersję programu istniejącą w trakcie jego pisania. Były to wersje Libre Office 3.4 i OpenOffice.org 3.3.

Pierwszy artykuł, jeszcze do starego serwisu i znajdującego się w nim działu „Problemy”, napisałem w 2008. roku. Dotyczył wyrównywania numerów stron w ręcznie przygotowanym spisie treści a pojawił się przy okazji zadawanego pytania „jak to zrobić”? To opracowanie ma odpowiedzieć na pytanie: „jak to zrobić automatycznie?”

Kompletna praca składać się może kolejno: ze strony tytułowej, strony zawierającej streszczenie, strony – lub stron – spisu treści, właściwej pracy, stron z przypisami końcowymi (jeśli były zastosowane), stron z bibliografią, stron ze spisami rysunków, wykresów i tabel, stron ze spisem indeksów. W tak skonstruowanej pracy bardzo często jej poszczególne elementy to oddzielne pliki. Spis treści z samej swej natury staje się więc ostatnim elementem tej układanki, przysparzając dodatkowych komplikacji. I nie chodzi tu tylko o wyrównanie numerów stron ale także o umieszczenie tego spisu w odpowiednim miejscu dokumentu. Obecnie spis treści umieszczany jest zazwyczaj przed właściwym tekstem opracowania. Numerowanie stron pojawić się więc ma dopiero na stronach właściwej pracy, strony poprzedzające mogą nie zawierać numeru lub mieć go podany w formie np. liczb rzymskich. Pierwsza strona nigdy nie jest numerowana. Z wielkości spisu treści i ilości stron poprzedzających wynikać będzie, od której strony ma się rozpocząć numerowanie stron w dokumencie zasadniczym. Dopiero wtedy można umieścić tytuł rozdziału lub podrozdziału w spisie treści podając właściwy numer strony. Numerowanie stron w dokumentach dodatkowych zależeć będzie od numeru ostatniej strony właściwego opracowania. Już ten opis ukazuje kłopotliwość tworzenia takiego spisu. Jeśli „nałożymy” na to wszystko możliwość dokonania zmian w tekście opracowania, może okazać się, że tego rodzaju spis treści będzie tworzony wielokrotnie. Takie tworzenie spisu treści wcale nie jest tak rzadkie.

Programy edytorów tekstów mają wbudowany mechanizm automatycznego tworzenia spisu treści w wybranym przez użytkownika miejscu. Mechanizm ten opiera się o omawianą już strukturę konspektu co prowadzi nas znowu do stylów o nazwach Nagłówek n. Tak tworzone spisy treści umieszczają na pozycjach spisu kolejne akapity o przypisanych poziomach konspektu z podanym numerem strony, na której ten konkretny akapit występuje. Edytor Writer wchodzący w skład pakietów OpenOffice.org oraz LibreOffice tworzy spis treści w oddzielnej sekcji dokumentu. Użytkownik widzi efekt wyróżniony specjalnym cieniowaniem. Ma ono na celu wyróżnienie obszaru mającego specjalne znaczenie w dokumencie. W tym wypadku, oznaczenie tekstu, który jest wynikiem zadziałania pewnej funkcjonalności Writera a nie tekstem wpisanym przez autora. Takie cieniowanie nie wpływa na drukowanie dokumentu.

Aby wstawić spis treści należy w dokumencie kliknąć miejsce, w którym taki spis ma zostać umieszczony a następnie na liście poleceń „Wstaw” rozwinąć pozycję „Indeksy i spisy”. Z kaskadowego menu należy wybrać „Indeksy i spisy…” Obrazuje to poniższa ilustracja.

Wynikiem tego działania będzie otwarcie złożonego, wielozakładkowego, okna dialogowego zaprezentowanego poniżej. Okno to pozwala określić ustawienia i wygląd tworzonego spisu treści.

Lewą część tego okna stanowi obszar podglądu. Można go wyłączyć odhaczając opcję „Podgląd”, widoczną po prawej stronie u dołu tego okna. W dalszych ilustracjach podgląd będzie wyłączony. Pierwszą zakładką, która pozwala ustalić parametry, jest zakładka „Indeks/Spis”.

Prezentowane okno dialogowe służy do tworzenia wielu różnych indeksów i spisów. Dlatego rozwijana lista „Typ”, pozwala wybrać rodzaj spisu. W przypadku tego tematu będzie to „Spis treści”. Pierwszym akapitem w utworzonej sekcji będzie treść wpisana do pola „Tytuł” pozwalająca nazwać ten fragment dokumentu. Dla spisu typu „Spis treści” Writer automatycznie proponuje wstawienie tekstu „Spis treści”.

W tej części ustawień znajduje się także opcja „Chroniony przed ręcznymi zmianami”. Jej zaznaczenie, a taki stan jest ustawiany domyślnie, oznacza, że nie będzie można dopisać do sekcji lub zmienić w niej żadnego tekstu. Dotyczy to jednak sytuacji bezpośredniego dopisywania czegokolwiek do sekcji a nie jej aktualizowania albo przeredagowania.

Kolejne parametry tej zakładki pozwalają wybrać zakres dokumentu, na podstawie którego spis treści ma powstać. Do wyboru jest „Cały dokument”, opcja zaproponowana domyślnie, oznaczająca, że spis powstanie na podstawie analizowania całego dokumentu. Druga dostępna opcja to „Rozdział”. Oznacza ona, że spis będzie dotyczył tekstu w obrębie wszystkich akapitów znajdujących się wewnątrz akapitu z pierwszym poziomem konspektu, wliczając w to ten akapit. To znaczy, że można w dokumencie wstawić spis treści po każdym głównym rozdziale tekstu. Pole wyboru „Uwzględnij poziom”, pozwala wybrać ile poziomów będzie tworzyło taki spis. Writer dopuszcza wykorzystanie do dziesięciu poziomów.

Ostatnie trzy opcje określają na jakiej podstawie będzie powstawał spis treści. Zaznaczenie opcji „Konspekt” oznacza, że pod uwagę zostaną wzięte poziomy konspektu. Zaznaczenie opcji „Dodatkowe style”, oznacza, że wskażemy także inne style użyte w dokumencie i określimy do jakiego poziomu konspektu mają zostać zaliczone. Wybór tej opcji uaktywni dodatkowo niewielki przycisk leżący na prawo, opisany trzema kropkami. Jego użycie otworzy pokazane poniżej okno Przypisz style.

W oknie tym wszystkie wymienione style maja status Nieprzypisany. Wybrany styl – przy pomocy przycisków oznaczonych znakami >> lub << – pozycjonujemy na odpowiednim poziomie od 1 do 10, określając tym samym jego położenie w spisie treści.

Ostatnia opcja – „Znaczniki indeksu” – oznacza, że spis uwzględnić ma specjalnie zdefiniowane znaczniki indeksu określone przez użytkownika. Będzie o nich mowa w dalszej części. Zwróćmy uwagę na to, że opcje te nie są wzajemnie wykluczające. Spis treści może więc powstać z uwzględnieniem wszystkich pomysłów autora.

Opcje wymienione w tej zakładce często są całkowicie wystarczające do wstawienia, nazwijmy to, standardowego spisu treści.

Wspomniałem tutaj, że spis treści powstaje na podstawie zastosowanych, wbudowanych, stylów o nazwach Nagłówek 1 do Nagłówek 10. Style te mając przypisane poziomy konspektu decydują o budowie spisu treści. Istnieją jednak możliwości dodatkowe. Wspomniana opcja „Dodatkowe style”, pozwala wskazać jako pozycje spisu treści także te style, które nie mają przypisanego poziomu konspektu.

Kolejną możliwość daje opcja „Znaczniki indeksu”. Pozwala ona na utworzenie spisu treści w dokumencie nie zawierającym żadnego formatowania stylami, lub bez względu na zastosowane style. Zaznaczenie tej opcji oznacza, że podczas tworzenia spisu treści zostaną wykorzystane te akapity lub nawet tylko ich fragmenty, które oznaczono specjalnym znacznikiem.

Aby takie znaczniki określić należy najpierw zaznaczyć w dokumencie odpowiedni fragment dokumentu a następnie wybrać z rozwijanej listy polecenia „Wstaw – Indeksy i spisy” opcję „Wpis…”, także widoczną na pierwszej ilustracji. Spowoduje to otworzenie nowego okienka dialogowego „Wstaw wpis indeksu”. Sytuację tę obrazuje poniższa ilustracja.

Widać na niej zaznaczony akapit z tekstem „Atrybuty akapitów” i otwarte już okienko dialogowe. Okienko to służy do oznaczenia trzech różnych indeksów: spisu treści, indeksu alfabetycznego lub indeksu zdefiniowanego przez użytkownika. Opcje i wybory tego okienka zależą od wybranego rodzaju indeksu. Dla spisu treści dostępne są te, które widać na ilustracji. Pole „Wpis” zawiera zaznaczony wcześniej fragment dokumentu. Może on zostać zamieniony inną zawartością wpisaną przez użytkownika i nie zmienia to zaznaczonego miejsca w dokumencie. Zawartość tego pola będzie pozycją spisu treści. Pole wyboru „Poziom”, pozwala określić jaki poziom konspektu zostanie przypisany zaznaczonemu fragmentowi. Pole wyboru „Zastosuj do wszystkich podobnych tekstów” oznacza, że wszystkie teksty pola „Wpis” mają zostać znalezione i oznaczone. Opcja te nie ma odniesienia do spisu treści a ponadto nie zadziała jeśli do pola „Wpis” wprowadzono niezależną treść. Dodanie znacznika wymaga kliknięcia przycisku „Wstaw”. Nie zamyka to jednak tego okna dialogowego, można więc zaznaczyć kolejny fragment i także go oznaczyć. Operację oznaczania znacznikami kończy przycisk „Zamknij”. Wszystkie teksty oznaczone jako znaczniki indeksu będą wyróżnione na ekranie na szarym tle. Teksty, którym zmienimy zawartość pola „Wpis” na treść własną, zostaną poprzedzone małym wyróżnikiem tła. Tło wyróżnienia, tak jak w przypadku spisu treści, nie pojawi się na wydruku. Odrębnym pozostaje problem usuwania lub poprawiania znaczników.

Kiedy wskaźnik myszki znajduje się w obszarze tła znacznika, w specjalnej ramce pojawia się informacja o jaki znacznik chodzi i jaki jest jego wpis. Sytuację tę prezentuje ilustracja.

Kliknięcie prawym przyciskiem myszki w obszarze znacznika otwiera menu kontekstowe jak poniżej.

Po wybraniu pozycji „Wpis z indeksu…” otwarte zostanie nowe okienko dialogowe „Edytuj wpis indeksu”, w którym można dokonać zmiany zarówno wpisu jak i poziomu. Przycisk „Usuń” służy do usunięcia oznaczenia indeksu. Postać tego okienka pokazano poniżej.

Widoczne w prawej dolnej części tego okienka dwa przyciski – trójkąt w lewo, trójkąt w prawo – pojawiają się gdy w dokumencie jest więcej niż jedno oznaczenie indeksu i służą do wskazania następnego lub poprzedniego oznaczenia. Przycisk „OK”. akceptuje zmiany wprowadzone dla bieżącego znacznika, przycisk „Zamknij” kończy obsługę znaczników.

Pozostałe zakładki okna „Wstaw Indeks/Spis” zazwyczaj rzadziej stosowane, pozwalają na zmianę wyglądu spisu treści w bardzo szerokim zakresie. Zanim jednak zostaną omówione omówię działania związane ze wstawionym już spisem treści. Na poniższej ilustracji przedstawiono pewien spis treści.

Szare tło wyznacza sekcję o nazwie „Spis treści1”, sekcję przeznaczoną tylko do odczytu. Informacje o tym widoczne są na dolnym pasku okna edytora – pasku stanu. Kursor tekstowy można co prawda ustawić w dowolnym miejscu tej sekcji, nie można jednak niczego dopisać. Każda próba dopisania czegokolwiek kończy się pojawieniem komunikatu ostrzegawczego. Postać komunikatu dla OpenOffice.org i LibreOffice prezentują poniższe ilustracje.

Każde ponowne wstawienie spisu treści utworzy kolejną sekcję o nazwie „Spis treści” uzupełnionej o numer kolejny takiej sekcji. Będzie tak na przykład gdy utworzone zostaną spisy treści w zakresie każdego rozdziału.

Kliknięcie prawym przyciskiem myszki w obszarze sekcji spisu treści, otworzy pokazane już na ilustracji rys. 8. menu kontekstowe, w którym wykorzystać można tylko ostatnie cztery opcje.

Opcja „Aktualizuj indeks/spis” spowoduje ponowne przeanalizowanie dokumentu i zaktualizowanie wszystkich pozycji spisu zgodnie z atrybutami tego spisu dotyczącymi.

Opcja „Edytuj indeks/spis” spowoduje otwarcie pokazanego już okienka dialogowego „Wstaw Indeks/Spis” i umożliwienie modyfikacji parametrów i ustawień we wszystkich zakładkach tego okienka.

Opcja „Usuń indeks/spis” spowoduje usunięcie sekcji zawierającej spis.

Ostatnia opcja, „Edytuj styl akapitu…” pozwoli na zmiany w stylu tej pozycji spisu treści, w której znajdował się kursor tekstowy. Otwarte zostanie znane już okno dialogowe modyfikacji stylu. Wszystkie wprowadzone zmiany znajdą odzwierciedlenie we wszystkich miejscach, w których styl został użyty.

Opcja „Edytuj indeks/styl” otwierając ponownie okno dialogowe „Wstaw indeks/spis” pozwala na nieomal dowolne przebudowanie spisu treści. Wszystkie wprowadzone ustawienia zostaną uwidocznione w spisie po zaakceptowaniu przyciskiem „OK”.

Zakładka „Indeks/Spis” została już omówiona. Następna zakładka to zakładka „Wpisy”.

Przy pomocy ustawień tej zakładki można – dla każdego wybranego poziomu spisu treści – wyznaczyć strukturę i wygląd poziomu. Pozycja „Struktura” w tym oknie obrazuje początkowo cztery elementy pozycji spisu. Numer rozdziału wyznaczany wtedy gdy zastosowano numerację konspektów, zaznaczony symbolem „W#”. Tekst wpisu – to element spisu treści oznaczony symbolem litery „W”. Tabulator oznaczony symbolem litery „T” oraz numer strony oznaczony symbolem „#”. Pomiędzy tymi symbolami w pozycji struktura znajdują się puste pola, które jeśli zostaną uzupełnione jakimś tekstem, także pojawią się w spisie. Do takiego pola można też wprowadzić jeden z kodów wymienionych powyżej. Kody te można wprowadzić wyłącznie za pomocą odpowiadajecego mu przycisku znajdującego się pod strukturą. Jeśli struktura zawierałaby zbyt wiele pól, uaktywnią się strzałki znajdujące się na lewej i prawej krawędzi tej struktury. Jeśli przycisk kodu pola jest nieaktywny, to znaczy, że nie można go wprowadzić. Na przykład pole „Tekst wpisu” (W) może być użyte tylko raz, więc jeśli widoczne jest już w strukturze, to przycisk tego kodu jest nieaktywny. Aby usunąć pole ze struktury należy je kliknąć i nacisnąć klawisz DELETE na klawiaturze. Aby pole wstawić należy wskazać puste miejsce w strukturze i kliknąć przycisk wstawianego pola. Kliknięcie konkretnego pola w strukturze powoduje wyświetlenie pod spodem opcji dedykowanych temu polu. Na przedstawionej ilustracji zaznaczone jest pole „T” (tabulator). Jak widać dla tego pola można określić znak wypełniacza, czyli znak jaki pojawi się mi między ostatnim znakiem tekstu wpisu a liczbą określająca numer strony. Znak ten może zostać wybrany z rozwijanej listy, ale można też wskazać własny znak. Ponadto, gdyby wyłączyć opcję Wyrównaj do prawej, można ustalić położenie znaku tabulacji w dowolnej odległości od lewej krawędzi tekstu.

Znajdująca się poniżej w grupie „Format” opcja decyduje, czy przesunięcia znaku tabulacji liczone jest względem lewego marginesu czy względem położenia akapitu. Jak łatwo wnioskować dla tabulatora nie ma znaczenia pole „Styl znaku”. Jednak gdy zaznaczonym polem będzie pole „W” (tekst wpisu), można wybrać styl jakim to pole ma zostać przedstawione. Dodatkowo, po uaktywnieniu się przycisku „Edytuj…” można dokonać modyfikacji tego stylu. Modyfikacje stylu nie działają, jeśli wybrano styl „Domyślnie”.

Weryfikując to opracowanie w maju 2016 roku zauważyłem, że zastrzeżenie co do stylu „Domyślnie” obowiązuje tylko w stosunku do Apache OpenOffice (w. 4.1.2). W LibreOffice (w. 5.1.2) nazwa tego stylu brzmi „Domyślny” i można modyfikować jego parametry. W tej wersji Writera zmieniło się też literowe oznaczenie pozycji „Wpis” w strukturze spisu. Teraz jest ono oznaczone literą „E”.

Zakładka „Style” pozwala także na zmiany w wyglądzie spisu treści poprzez wskazanie stylów dla każdego wybranego poziomu konspektu.

Po lewej stronie wymienione są wszystkie poziomy konspektu oraz tytuł spisu z przypisanymi im wbudowanymi stylami. Po prawej stronie znajdują się wszystkie style dostępne w dokumencie. Po zaznaczeniu po lewej stronie konkretnego poziomu można mu przypisać wybrany styl z listy po prawej stronie. Służy to tego przycisk oznaczony symbolem <<. Style akapitów mogą być przy tym także edytowane.

Zakładka „Kolumny” pozwala zorganizować sekcję spisu w układzie wielokolumnowym.

Układ taki w aspekcie spisu treści jest rzadko stosowany nie będzie tu więc omawiany, chociaż zestaw parametrów jasno precyzuje co i jak można poustawiać.

Ostatnią zakładką jest „Tło”. Pozwala ona na umieszczenie spisu treści na wybranym tle lub tle wybranej grafiki. Pole „Jako” decyduje jaki rodzaj tła zostanie wybrany.

Jeśli zostanie wybrana grafika można ją umieścić w jednej z dziewięciu pozycji w obszarze sekcji zawierającej spis treści, można ją rozciągnąć na cały obszar spisu, można ją też powielać wielokrotnie w obszarze spisu tak aby cały ten obszar został wypełniony. Usunięcie grafiki polega na wybraniu koloru jako elementu tła i zaznaczeniu opcji „Bez wypełnienia”.

Na zakończenie tego tematu przedstawię prezentację wstawiania spisu treści do dokumentu programu Writer. Użyłem w niej programu Writer z pakietu LibreOffice wersji 3.4 aby pokazać, że poza wyglądem ikon i niektórych komunikatów, jest on całkowicie zgodny ze swoim odpowiednikiem z pakietu OpenOffice.org wersji 3.3.

W prezentacji został wykorzystany ten sam dokument, który prezentowano już w poprzednich artykułach. Ponieważ jest on zbyt krótki do utworzenia spisu treści (mieści się przecież na jednej stronie), zostanie sztucznie podzielony na kilka stron. Pokażę przy okazji jak łatwo jest automatycznie podzielić dokument tak, aby każdy rozdział rozpoczynał się od nowej strony, co może także przydać się czytelnikowi.

Prezentacja po konwersji. Naprowadź myszkę na ten tekst aby przeczytać uwagę.

Pisząc to opracowanie starałem się przedstawić bogate, rozbudowane możliwości tworzenia spisu treści w dokumencie, choć i tak najprostsza metoda jest częstokroć całkowicie wystarczająca.