Yestok.pl

W artykule poświęconym między innymi teoretycznym aspektom tworzenia bibliografii (zob. http://yestok.pl/gen/y30.php) omówiłem normę ISO-690 obowiązującą w Polsce. Podałem w nim także wszystkie elementy opisu bibliograficznego związanego z ta normą. Artykuł ów prezentuje także zasady wykorzystywania przypisów bibliograficznych będących w gruncie rzeczy przypisami dolnymi.

Jednym z zarzutów w stosunku do korzystania z tego typu opisów bibliograficznych jest m. in. brak całościowego spojrzenia na cytowaną bibliografię, trudność w śledzeniu literatury wynikającą z umieszczania opisów bibliograficznych w różnych miejscach opracowania oraz zamieszczania ich często przemiennie z innymi przypisami. Pewnym rozwiązaniem tego problemu może być zastosowanie dwóch różnych rodzajów przypisów. Dolnych, dla przypisów – nazwijmy to – normalnych i końcowych — dla opisów bibliograficznych. Ale i w tym przypadku nie rozwiązuje to wszystkich zastrzeżeń. Możliwość dodawania przypisów w dowolnym momencie powstawania dzieła, może zakłócić układ, w którym użyto określeń typu „Tenże” lub „Tamże”. Dodawane przypisy zmieniają bowiem dotychczasową indeksację i wcześniej utworzone przypisy „Tenże” („Tamże”) mogą już nie wskazywać na właściwe dzieła.

Nie bez znaczenia jest także kłopotliwy sposób formatowania tego typu opisów, szczególnie gdy niektóre elementy opisu mają być wyróżnione w stosunku do pozostałych.

Problemy te rozwiązuje wbudowana do programu Word funkcjonalność pozwalająca generować wykazy bibliograficzne. Funkcjonalność ta, prezentowana w dalszej części tego opracowania, jest właściwością programu poczynając od wersji 2007.

Zarządzanie bibliografią i jej tworzenie opiera się o wykorzystanie kolekcji źródeł skojarzonych z tworzonym dokumentem. Przez źródło rozumieć należy opis bibliograficzny publikacji, tak jak do opisałem w przytoczonym na wstępie artykule. Kolekcja taka jest tworzona, modyfikowana i uzupełniana podczas pracy nad konkretnym tekstem. Tę kolekcję nazwę kolekcją bieżącą. Z drugiej strony twórcy Worda dostrzegli możliwość (konieczność?) wykorzystania kolekcji bieżącej także w innych opracowaniach, w których jeśli nie wszystkie, to niektóre źródła mogłyby zostać wykorzystane. Źródeł takich nie trzeba byłoby wówczas ponownie wprowadzać. Dlatego tworząc to rozwiązanie zdefiniowali jeszcze jedną kolekcję źródeł, także dostępnych w dokumencie, źródła zewnętrzne. Ta zewnętrzna kolekcja źródeł ulokowana jest w oddzielnej przestrzeni środowiska programu. Stanowi oddzielny plik, który może być jednak zarządzany z wnętrza programu Word w taki sam sposób jak kolekcja związana z dokumentem. Autor może przenosić źródła wzajemnie między kolekcjami, co powoduje, że zarejestrowane w kolekcji zewnętrznej źródła można kopiować do kolekcji bieżącej i przeciwnie, źródła utworzone w kolekcji bieżącej na potrzeby powstającego opracowania, można przekopiować do kolekcji zewnętrznej i umożliwić ich późniejsze wykorzystanie w innych tekstach. Podstawowy plik kolekcji zewnętrznej, nie zawierającej żadnych źródeł, ale utworzonej na etapie instalacji programu Word, nosi nazwę: Sources.xml. Rozszerzenie nazwy xml oznacza, że plik ten utworzony jest zgodnie z regułami języka XML. Nie jest to plik bazy danych w klasycznym rozumieniu bazy, dlatego mówiąc o zestawach źródeł mówię o ich kolekcjach a nie bazach danych. Znajomość języka XML ani terminologii baz danych nie jest potrzebna do wykorzystywania właściwości związanych z bibliografią w programie Word.

Korzystanie z bibliografii w tym aspekcie umożliwia zestaw poleceń zawartych w grupie „Cytaty i bibliografia” zakładki „Odwołania”. Ten fragment wstążki zaprezentowany jest na rysunku poniżej.

Styl źródła.

Jako pierwsze omówię polecenie „Styl:”. Jest to rozwijana lista, pozwalająca zdecydować jaki styl bibliografii zostanie zastosowany w przygotowywanym opracowaniu. Rysunek poniżej przestawia rozwiniętą listę z nazwami dostępnych stylów bibliografii.

Jak widać, twórcy Worda przygotowali do wyboru pokaźny zestaw stylów. Zastosowany w pracy, będzie decydował o sposobie powoływania się na źródło i postaci zestawienia końcowego bibliografii. Zwróćmy uwagę na to, że kolekcje źródeł w ogóle nie zależą od stylu jaki zechcemy zastosować. Powołanie się na źródło, to wplecenie w tekst rozprawy informacji o zacytowanym dziele innego autora. W przypadku stylu ISO 690 są dwa takie sposoby. „Pierwszy element i data” oraz „odwołanie numeryczne”. Pierwszy ze sposobów polega na podaniu w powołaniu pierwszego elementu opisu bibliograficznego oraz daty publikacji. W stylu ISO 690 jest to w większości przypadków autor publikacji, a gdy takiego nie ma - jej tytuł oraz rok wydania. Informacje te zapisane są w nawiasach okrągłych. Jeśli powołanie wymaga podania numerów stron to podawane są one po oznaczeniu roku. Jeśli ten sam autor, w tym samym roku, wydał różne publikacje, na które się powołujemy, to aby je rozróżnić uzupełnia się rok wydania o kolejne litery alfabetu zaczynając od litery „a”.

Ilustracja powyżej ukazuje taką sytuację. Autor, John Ray, wydał w roku 2000 dwie publikacje. Aby wskazać, która z nich jest cytowana w konkretnym powołaniu, rok wydania został uzupełniony o litery „a” i „b”. Takiego oznaczenie nie robi się, gdy w opracowaniu powołujemy się tylko na jedną z tych publikacji. Ten sposób powołania oznacza także, że odrębny wykaz bibliograficzny zostanie ułożony według tych dwóch elementów. Widać to na powyższej ilustracji w dolnej części przykładu. Zwróćmy uwagę, że rok wydania powtórzony jest ponownie na swej właściwej pozycji w elementach opisu bibliograficznego tego stylu.

Drugi sposób, odwołanie numeryczne, polega na wskazaniu numeru pozycji publikacji w wykazie bibliograficznym zamieszczonym w dalszej części pracy. Poszczególne pozycje otrzymują swój numer zgodnie z kolejnością powołań. Zatem publikacja, na którą powołamy się w tekście najwcześniej, otrzyma numer 1. Każda publikacja jest więc w sposób jednoznaczny zidentyfikowana i nie ma potrzeby stosowania żadnych dodatkowych wyróżnień. Jeśli podajemy dodatkowo numery stron, pojawią się one po numerze przypisanym do publikacji. Odwołanie numeryczne zapisywane jest także w nawiasach okrągłych albo kwadratowych. Ilustracja poniżej prezentuje sposób użycia odwołania numerycznego z wykorzystaniem nawiasów kwadratowych.

Wstawianie powołań, niezależnie od zastosowanego stylu, nie wymaga od autora ich wpisywania, są one wstawiane poprzez mechanizmy obsługi bibliografii i będzie o tym mowa dalej w tym opracowaniu. W standardowym zestawie stylów Worda, dla stylu ISO 690 odwołanie numeryczne dostępne jest tylko w wersji z nawiasami okrągłymi. Wielu użytkowników wolałoby zastosować w tym celu nawiasy kwadratowe. Na rys. 2. pokazanym wcześniej, w liście stylów, przedstawiony i zaznaczony jest taki styl „…odwołanie numeryczne [n]”. Styl ten dodałem do swojej instalacji Worda. Użytkownicy, którzy chcieliby z niego skorzystać, mogą go pobrać w dalszej części tego artykułu i dołączyć do swojej listy. Styl bibliografii zastosowany w opracowaniu można w każdej chwili zmienić na inny, dostępny na rozwijanej liście. Spowoduje to automatycznie zmiany we wszystkich powołaniach występujących w tekście, tak aby powołanie odpowiadało zastosowanemu stylowi. Zmieni się także wykaz bibliografii, jeśli był już wstawiony do dokumentu.

Niezależnie od zastosowanego stylu, podstawą wszelkich bibliografii jest jednak kolekcja źródeł wykorzystanych w opracowaniu. Wspomniałem już o tym, że taką kolekcję można utworzyć wcześniej, przynajmniej częściowo. Można też tworzyć ją podczas pisania. W systemie mieszanym można mieć wstępnie określoną kolekcję publikacji i uzupełniać ją podczas pisania dzieła. Można też, nie znając na konkretnym etapie tworzenia wszystkich informacji o cytowanym dziele, wprowadzić tak zwany symbol zastępczy bibliografii, który zostanie uzupełniony i zastąpiony ostatecznymi informacjami później.

Źródła.

Aby utworzyć kolekcję źródeł należy wywołać polecenie „Zarządzaj źródłami”. Użycie tego polecenia otworzy dedykowane okno dialogowe, „Menadżer źródeł”, takie jak pokazano na rysunku 5.

Kiedy menadżer zostanie użyty po raz pierwszy, okno dialogowe nie zawiera żadnych dodatkowych informacji. W sekcji podglądu tego okna, w nawiasach, podana jest tylko informacja o przyjętym dla dokumentu stylu bibliografii. W polu listy wyświetlonym pod napisem „Źródła dostępne w:” znajduje się pełny wykaz źródeł znajdujących się w kolekcji zewnętrznej. Widniejący nad polem listy napis „Lista główna” oznacza, że wyświetlana jest podstawowa, standardowa dla Worda, kolekcja znajdująca się w pliku Sources.xml. Przedstawiona powyżej ilustracja obrazuje sytuację, w której plik ten nie zawiera żadnego opisu bibliograficznego. Po prawej stronie tego pola znajduje się drugie pole listy, opisane jako „Bieżąca lista” wyświetlająca źródła przypisane do opracowywanego dzieła. Lista ta, to wykaz źródeł przypisanych do opracowywanego dokumentu, a więc jest to kolekcja bieżąca. Poniżej na rys. 6 przedstawiam przykład tego samego okna dialogowego zarządzania źródłami, przedstawiającego przypisaną kolekcję zewnętrzną, składającą się z 13 pozycji. Spośród nich cztery, które zostaną wykorzystane w opracowaniu zostały przekopiowane do kolekcji bieżącej. Źródło zaznaczone w polu jednej z list, prezentowane jest w okienku podglądu w postaci, w jakiej zostanie zaprezentowane w powołaniu (treść po określeniu Cytat:) oraz w wykazie bibliograficznym (po określeniu Hasło bibliografii:).

Powyższa ilustracja ukazuje, że dostępne źródła znajdują się w pliku o nazwie „zr” a precyzyjniej „zr.xlm”. Jest to plik użytkownika, którym zastąpiono domyślną kolekcję. Standardowo, na kolekcje bibliograficzne przewidziano dedykowany folder. W nim właśnie zapisany jest wspomniany już plik Sources.xml. Ścieżka dostępu do tego pliku to:

Windows XP – dysk:\Documents and Settings\użytkownik\Dane aplikacji\Microsoft\Bibliography

Windows Vista – dysk:\User\użytkownik\AppData\Roaming\Microsoft\Bibliography

Windows 7 – dysk:\Użytkownicy\użytkownik\AppData\Roaming\Microsoft\Bibliography

W systemach Windows Vista i Windows 7 dostęp do tych struktur, na poziomie zwykłego użytkownika, może być utrudniony przez mechanizmy ochronne systemu operacyjnego, ukrywające niektóre foldery.

Widoczny na ilustracji przycisk „Przeglądaj” pozwala wskazać inną, niż standardowo dostępną, kolekcję. Dzięki takiemu mechanizmowi można otwierając kolejno różne kolekcje wypełnić pole „Bieżącej listy” i odwrotnie do przypisanej kolekcji przenieść wybrane źródło z listy bieżącej. Służy temu przycisk „Kopiuj”. Kierunek kopiowania obrazuje symbol strzałki także umieszczony na przycisku. Jeśli aktywna jest pozycja znajdująca się w „Bieżącej liście”, strzałka wskazuje możliwość przekopiowania pozycji do źródeł dostępnych (jak na powyższej ilustracji). Jeśli aktywna jest pozycja w polu listy dostępnych źródeł, strzałka wskazuje możliwość skopiowania źródła do bieżącej listy. Operacje kopiowania można wykonywać od razu na kilku elementach, zaznacza się je wówczas trzymając naciśnięty klawisz CTRL lub SHIFT (zgodnie z zasadami używania tych klawiszy przy zaznaczaniu). Pozycje znajdujące się w bieżącej liście są zapisywane z tworzonym dokumentem, więc jego przetwarzanie może odbywać się na dowolnym innym komputerze bez konieczności dostępu do zewnętrznej kolekcji źródeł.

Pozostałe przyciski, „Usuń”, „Edytuj…” i „Nowe…” oddziaływają na tę listę źródeł, która jest w danej chwili uaktywniona. Przycisk „Usuń” usuwa pozycję bibliograficzną z listy. Usunięcie źródła z listy bieżącej nie usuwa go z dostępnych źródeł, więc w razie potrzeby można taką pozycję przywrócić. Usunięcie pozycji z listy dostępnych źródeł nie usuwa jej z listy bieżącej, więc w dokumencie nadal można powoływać się na to źródło, można też taką pozycję ponownie umieścić w dostępnych źródłach. Przycisk „Usuń” będzie nieaktywny jeśli użytkownik chce usunąć źródło bieżące już zacytowane w tekście.

Przyciski „Edytuj…” i „Nowe…” omówię wspólnie. Służą one odpowiednio poprawieniu informacji o źródle i utworzeniu zestawu informacyjnego o nowym źródle. Bazują na takim samym zestawie pól wprowadzania danych. Użycie przycisku „Nowe…” spowoduje otwarcie okienka dialogowego „Tworzenie źródła” pokazanego na rysunku poniżej.

Po zaznaczeniu opcji „Pokaż wszystkie pola bibliografii” okienko zostanie rozbudowane tak aby umożliwić dostęp do wszystkich elementów opisu bibliograficznego, a dodatkowo – czerwoną gwiazdką – oznaczone zostaną te elementy opisu bibliograficznego, które są zalecane. Taka właśnie postać okienka prezentowana jest powyżej. Takie samo okienko pojawi się po naciśnięciu przycisku „Edytuj…”, tyle że będzie ono wypełnione wcześniej wprowadzonymi informacjami a w pasku tytułowym będzie napis „Edytuj źródło”.

Pierwszą informację jaką należy podać, to określić typ źródła. Od niego zależeć będzie jakie pola zostaną przygotowane do wypełnienia. Na rys. 7 widać rozwiniętą listę wyboru zawierającą tylko część z pełnej listy wyboru. Zaznaczenie w typie źródła „Artykuł z czasopisma” spowodowało przygotowanie pól dla tego typu źródła. Jeśli opcja „Pokaż wszystkie pola bibliografii” jest wyłączona, okienko opisu źródła zawiera tylko podstawowe pola dla wybranego typu źródła, zazwyczaj wystarczające do podstawowego opisu. Przy polach przeznaczonych do wprowadzania informacji personalnych (takich jak Autor czy Redaktor) znajduje się dodatkowy przycisk „Edytuj”. Użytkownik może skorzystać z niego w celu wprowadzenia odpowiednich informacji. Przycisk otworzy dodatkowe okienko pokazane na rys. 8.

Okienko pozwala wprowadzać do opisu imiona i nazwiska osób – przycisk „Dodaj”. Usuwać osoby wpisane pomyłkowo – przycisk „Usuń”, oraz ustawiać je w pożądanej kolejności – przyciski: „W górę” i „W dół”.

Na ilustracji 7, niewidoczne jest, gdyż zostało przysłonięte rozwiniętą listą typów źródeł, pole: „Firma autor”. Widoczna jest tylko część tego pola i jest to na ilustracji element nieaktywny. Zaznaczenie wyboru tego pola spowoduje uaktywnienie go i oznacza, że za odpowiedzialnością główną stoi ciało zbiorowe. To jego nazwa zostanie podana jako pierwszy element opisu, zaś pole „Autor” stanie się nieaktywne.

W tym miejscu przypomnę podaną już informację. Jeśli nowe opisy źródeł zostaną utworzone w bieżącej liście, to będą one związane tylko z tym konkretnym dokumentem. Aby móc skorzystać z tak utworzonych źródeł w przyszłych opracowaniach, należy te źródła przekopiować do źródeł dostępnych. Jeśli natomiast nowe źródła zostały utworzone po stronie dostępnych źródeł, to aby móc je cytować w opracowaniu trzeba je przekopiować do bieżącej listy.

Jeśli źródło było edytowane a znajduje się na obu listach to przed zapisaniem pojawi się monit o podjęcie decyzji czy modyfikacje mają znaleźć się w opisach obu list, czy tylko w pozycji aktywnej, wskazanej jako podstawa modyfikacji.

Dzięki tej możliwości można np. zmodyfikować rok edycji o wspomniane już wcześniej litery „a”, „b”, „c” itd. gdy wystąpi specyficzna sytuacja powołań typu „pierwszy element i rok”, dokonując jej tylko w źródłach bieżących..

Pozycje znajdujące się na liście bieżącej mogą być poprzedzone jednym z dwóch znaczników widocznych na ilustracjach 5. i 6. powyżej a także 10. poniżej. Te znaczniki to „źródło cytowane” oznaczone symbolem „∨” i „źródło zastępcze” oznaczone symbolem „?”. Znacznik „źródło cytowane” umieszczony obok pozycji na liście oznacza, że to źródło zostało powołane, przynajmniej raz, w tekście. Znacznik „źródło zastępcze” oznacza, że w tekście umieszczono powołanie na publikację, która jeszcze nie znajduje się na liście źródeł, lecz autor już wie, że w tym miejscu takie powołanie jest potrzebne. Edycja źródła zastępczego otwiera opisane już okno „Edytuj źródło”, w którym wszystkie pola są puste.

Wyjaśnieniu wymaga pole opisane jako „Nazwa znacznika” widoczne w oknach tworzenia i modyfikacji źródeł. Każde źródło zapisane w kolekcji ma utworzony, zazwyczaj automatycznie, znacznik jednoznacznie to źródło identyfikujący. Istnieją jednak sytuacje kiedy znacznik może zostać zdefiniowany przez piszącego. Znacznik nie może się powtórzyć w kolekcji więc procedury Worda nie dopuszczą do utworzenia jego duplikatu.

Kolejna ilustracja obrazuje możliwości menadżera źródeł w zakresie ich przeglądania i porządkowania.

Źródła pokazywane w obu listach menadżera można przeglądać wg wybranej kolejności. Na powyższym rysunku widać rozwiniętą listę wyboru sposobu sortowania list. W tym konkretnym przypadku listy posortowane są według tytułów.

Źródła, niezależnie od sortowania, można przeglądać wg bardzo prostego kryterium wyszukiwania. Wpisanie w pole „Wyszukaj:” dowolnego ciągu znaków spowoduje wyświetlenie na obu listach tylko tych źródeł, w których ten wpisany ciąg zostanie odnaleziony i to niezależnie od tego w jakim elemencie opisu taki ciąg został znaleziony. W przytoczonym na rysunku przykładzie wyświetlone są wszystkie źródła, w których występuje dwuznak „ch”.

Powołania.

Powołanie to – jak już wspomniałem – umieszczenie w tekście informacji wskazującej publikację będącą źródłem cytowanego fragmentu lub zawierającej dalsze rozwinięcie lub wyjaśnienie omawianego tematu. Postać powołania zależy od stosowanego w pracy stylu bibliografii. Za wstawianie powołania odpowiada polecenie „Wstaw cytat” widoczne na pierwszej ilustracji. Przed wstawieniem powołania należy umieścić kursor tekstowy w wymaganym miejscu. Kliknięcie tego polecenia rozwinie następującą listę wyboru.

Największą część zajmuje na ilustracji wykaz źródeł znajdujących się na liście bieżącej. Jeśli nie utworzono żadnej listy bieżącej, dostępne będą tylko trzy ostatnie polecenia: „Dodaj nowe źródło…”, „Dodaj nowy symbol zastępczy…” i „Przeszukaj biblioteki”. Jeśli powołanie dotyczyć ma źródła wyświetlonego w liście wyboru, wystarczy kliknąć potrzebne źródło a w miejscu kursora pojawi się właściwie sformatowane powołanie. Jeśli powołanie dotyczyć ma publikacji, której nie ma na liście bieżącej ani na liście dostępnych źródeł, można wybrać polecenie „Dodaj nowe źródło…”. Word przywoła okienko dialogowe „Tworzenie źródła”, omawiane już wcześniej. Po wprowadzeniu niezbędnych danych i ich zatwierdzeniu w treści dokumentu pojawi się odpowiednie powołanie zaś samo utworzone źródło zostanie dodane do listy bieżącej. Jeśli autor jeszcze nie wie na jakie źródło się powoła, lub nie ma niezbędnych informacji o źródle, może skorzystać z polecenia „Dodaj nowy symbol zastępczy…”. Użycie tego polecenia przywoła okienko dialogowe definiowania nazwy symbolu zastępczego.

Word zaproponuje nazwę „Symbol_zastępczyn”, w której n będzie numerem kolejnego wstawionego symbolu zastępczego. Użytkownik może zaakceptować tę propozycję, może też wpisać swój własny symbol zastępczy, który później skojarzy się z właściwym, potrzebnym źródłem. Nazwa symbolu zastępczego nie może zawierać spacji i musi zaczynać się od litery lub cyfry. Od tej pory wprowadzony symbol zastępczy widoczny będzie także w rozwijanej bieżącej liście źródeł. Przycisk „OK” będzie aktywny jeśli wprowadzono poprawną formalnie i unikatową nazwę znacznika. Wygląd użytych powołań w stylu ISO 690 pokazano na rysunkach 3 i 4.

Powołania wstawiane przez oprogramowanie Word to specjalne pole tego programu wstawione do obiektu zwanego formantem. Cechą wyróżniającą formanty jest to, że po naprowadzeniu na taki obiekt wskaźnika myszki, zostanie on wyróżniony innym tłem. Powiększone powołanie bibliografii w stylu numerycznym pokazuje poniższy rysunek

Kliknięcie myszką w taki format spowoduje wyświetlenie charakterystycznego dla formantów obramowania. Przy czym kliknięcie prawym przyciskiem myszy wyświetli dodatkowo podręczne menu z różnymi opcjami. Na obramowaniu formantu znajduje się przycisk rozwijanej listy dodatkowych działań jakie można przywołać. Taki formant, kliknięty prawym przyciskiem myszki oraz lewym z rozwiniętą listą opcji pokazuje rysunek 14.

Najbardziej interesującym poleceniem jest widoczne w obu propozycjach „Edytuj cytat”. Wywołanie tej opcji otworzy dodatkowe okienko edycji cytatu pokazane poniżej.

W wyświetlonym okienku można wskazać strony, lub ich zakres jakie mają być umieszczone w powołaniu. Tak naprawdę w to pole można wpisać dowolny tekst. Zostanie on umieszczony w powołaniu w sposób odpowiedni dla zastosowanego stylu bibliografii. W przypadku stylu ISO 690 będzie on poprzedzony słowem „strony” lub skrótem „str.” To co zostanie zastosowane, zależy od sposobu podania informacji o stronach. Jeśli w ciągu wpisanym w tym polu pojawi się choćby jeden przecinek lub dywiz (myślnik) wpisane zostanie słowo „strony”, jeśli ten znak interpunkcyjny nie wystąpi – zostanie wpisany skrót: „str.”. Sposób umieszczania informacji o stronach widać na ilustracjach 3 i 4. W okienku edycji cytatu można też wyłączyć z powołania informacje o autorze, roku lub tytule. W przypadku powołania numerycznego nie ma to żadnego znaczenia, gdyż tego typu informacje i tak nie są w takim powołaniu umieszczane.

Widoczne w obu menu polecenie „Edytuj źródło” wywoła okienko edycji źródła, omawiane już przy problematyce zarządzania źródłami.

„Konwertuj cytat na tekst statyczny” – to polecenie przekształca pole zawarte w formancie i cały formant na zwykły tekst, w takiej postaci, w jakiej jest w danym momencie prezentowany. Od tej chwili zmiana stylu bibliografii nie wpływa na postać tego fragmentu opracowania. Element ten nie będzie także analizowany pod kątem użycia go w wykazie bibliograficznym. Polecenie „Konwertuj cytat…” dostępne jest jedynie na rozwijanej w formancie liście poleceń.

Ostatnie z poleceń dostępnych z poziomu formantu „Aktualizuj cytaty i bibliografię” powoduje zaktualizowanie wykazu bibliograficznego umieszczonego zazwyczaj w końcowej części opracowania.

Menu kontekstowe wyświetlone po kliknięciu prawym przyciskiem myszy zawiera także zestaw poleceń dotyczący pól programu Word, gdyż jak wspomniałem powołanie jest w gruncie rzeczy jednym z pól tego programu. Wykorzystywanie tych poleceń nie jest tutaj potrzebne.

Jeśli w dokumencie wstawiono powołanie, to odpowiadającej mu pozycji bibliograficznej, znajdującej się na liście źródeł bieżących, nie można usunąć. Przycisk „Usuń” okna zarządzania źródłami jest dla takiej pozycji nieaktywny. Usunięcie powołania możliwe jest w taki sam sposób jak usuwanie innych pól programu. Należy ustawić kursor tekstowy bezpośrednio przed lub bezpośrednio za takim polem i użyć dwukrotnie klawisza DELETE (dla pierwszej sytuacji) lub BACKSPACE (dla drugiej). Pierwsze naciśnięcie klawisza zaznaczy powołanie, drugie - usunie je.

Wykaz bibliograficzny.

Wykaz bibliografii to jeden z końcowych elementów pracy. Za jego wstawienie odpowiada polecenie „Bibliografia”. Jego rozwiniętą postać pokazuje rys. 16.

Rozwijana lista oferuje dwie proponowane przez autorów Worda postaci: „Bibliografia” i „Cytowane prace”. Są to takie same zestawienia, różniące się jedynie jego tytułem, w tym wypadku brzmiącym tak jak nazwa pozycji na liście wyboru. Zestawienia umieszczone są w wytworzonym formancie, więc zachowują się tak jak opisałem to przy formancie powołania. Po kliknięciu myszką w obszar formantu pojawią się znane już ramki, jak na ilustracji poniżej.

Poza samym napisem „Bibliografia” widocznym na ilustracji, pozostała część tego formantu to pole programu Word. W utworzonym formancie autor może zmienić tytuł zestawienia na preferowany przez siebie. Aktualizacja cytatów i bibliografii nie zmieni tego wpisu.

Ostatnia pozycja na tej rozwijanej liście, „Wstaw bibliografię”, spowoduje wstawienie wyłącznie zestawienia publikacji. Zestawienie nie jest lokowane w formancie ale tak jak w przypadku wyżej omówionym, jest polem programu Word.

Wykaz bibliograficzny zawiera wszystkie pozycje jakie znajdują się aktualnie na liście źródeł bieżących bez względu na to, czy zostało w stosunku do nich zrobione powołanie czy nie. Jeżeli powołania są numeryczne, i tylko wtedy, najpierw pojawią się – w kolejności powołań – właściwe źródła, a później pozostałe, znajdujące się na liście bieżącej. Te pozostałe źródła zostaną podane w kolejności w jakiej były dodawane do listy źródeł bieżących.

Jeśli wykaz bibliografii został wstawiony w oparciu o formant, dostępne w nim jest rozwijane menu pozwalające zmienić wygląd tego formantu lub przekształcenie go w zwykły tekst. Taka listę prezentuje rysunek 18.

Polecenie „Konwertuj bibliografie na tekst statyczny” przekształci zawartość formantu w zwykły tekst, analogicznie jak była o tym mowa w przypadku powołań. Taka możliwość może się przydać jeśli autor zamierza umieścić w pracy np. wykaz literatury zalecanej. Może wówczas utworzyć listę bieżącą żródeł, zawierającą taką literaturę, sporządzić wykaz bibliograficzny i przekształcić go w zwykły tekst. Teraz może sporządzić listę bieżącą dzieł cytowanych dla których powstanie oddzielny wykaz.

Tworzenie wykazu bibliograficznego może także przydać się osobom, które preferują stosowanie przypisów bibliograficznych. Wygenerowany wykaz bibliografii jest bowiem sformatowany zgodnie z przyjętym stylem. Jego poszczególne pozycje można skopiować a następnie wklejać do przypisu dolnego lub końcowego, unikając kłopotliwego ustawiania elementów opisu. Można też, pozostawiając wykaz, zamieścić w pracy całościowe spojrzenie na literaturę.

Usuwanie wykazu bibliograficznego to usunięcie całego formantu, łącznie z polem albo usunięcie pola, jeśli wykaz bibliografii został wstawiony bez wykorzystania formantu. Można to zrealizować tak jak opisałem przy usuwaniu powołania.

W przedstawionym systemie wbudowanym do Worda, autor nie ma wpływu na sposób formatowania opisu bibliograficznego. O tym jak prezentowane są poszczególne elementy opisu oraz w jaki sposób są od siebie oddzielane zadecydowali autorzy szablonów według jakich bibliografia powstaje. Czytelnik, który zechce przetestować różne warianty swojej bibliografii zauważy niestety wiele niedociągnięć w niektórych szablonach. Warto tutaj wspomnieć, że szablony stylów bibliograficznych załączone do programu Word zostały oparte o język XSL, język który stworzono (najogólniej mówiąc) do przekształceń dokumentów napisanych w języku XML. Dzięki temu, znający ten język, przynajmniej teoretycznie, są w stanie stworzyć swoje własne style prezentacji opisów bibliograficznych. Pliki szablonów mają rozszerzenie nazwy XSL.

Właśnie w oparciu o to podejście powstał szablon pozwalający na prezentowanie powołań numerycznych stylu ISO 690 ujętych w nawiasy kwadratowe. Użytkownik, który zechciałby skorzystać z tej możliwości powinien pobrać plik szablonu, dostępny po kliknięciu odnośnika „Pobierz plik” i umieścić go w folderze zależnym od wersji pakietu Office. Dla wersji 2007 i 2010 jest to:
dysk:\Program Files\Microsoft Office\Office12\Bibliography\Style.
Dla systemów operacyjnych 64-bitowych folder programów może mieć nazwę Program Files(x86).
Od wersji 2013 szablony bibliografii zostały przeniesione do folderu:
dysk:\Użytkownicy\Użytkownik\AppData\Roaming\Microsoft\Bibligraphy\Style.
Folder AppData ma w Windows 10 (i zapewne także w innych ) status folderu ukrytego a standardowo używany Windows Explorer ma włączoną opcje niewyświetlania ukrytych folderów. Dlatego aby dotrzeć do tego folderu należy włączyć w nim opcję wyświetlania ukrytych elementów.
Pamiętajmy, że za pobranie pliku odpowiada kliknięcie odnośnika prawym przyciskiem myszki i wybranie z wyświetlonego menu pozycji w rodzaju „Zapisz element docelowy jako...” lub „Zapisz link jako...”. Kliknięcie lewym przyciskiem może spowodować inne działania niż pobieranie, jeśli plik danego typu jest zarejestrowany w przeglądarce do specjalnego traktowania. Po umieszczeniu pobranego pliku we wskazanym folderze, w uruchomionym programie Word, na liście stylów bibliografii pojawi się styl o nazwie „ISO 690 – odwołanie numeryczne [n]”. Załączony szablon nie jest mojego autorstwa. Znalazłem go gdzieś w zasobach internetowych i zmodyfikowałem tak, aby przedstawiał się po polsku na rozwijanej liście stylów bibliografii.

Aby pobrać plik szablonu kliknij odnośnik ISO690kwadrat.xsl.